Vaccinatiebeleid

De kans is groot dat er ook in Nederland op korte termijn effectieve en veilige COVID-19 vaccins beschikbaar zijn. Om COVID-19 goed onder controle te kunnen houden moet ongeveer 70% van de Nederlanders een vaccin nemen. De overheid kan ervoor kiezen mensen actief te stimuleren om een vaccin te nemen. Er is draagvlak onder Nederlanders voor invoering van een vaccinatiebewijs dat bij een uitbraak beperkingen oplegt aan mensen die zich niet laten vaccineren en dus meer vrijheden geeft aan mensen die het vaccin wel nemen. 64% vindt dat de overheid moet proberen om zoveel mogelijk Nederlanders te overtuigen om het COVID-19 vaccin te nemen, 13% is het hiermee oneens. Zo blijkt uit representatief onderzoek onder 1.640 Nederlanders dat is uitgevoerd door wetenschappers van de TU Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam, het RIVM, Universiteit Maastricht en Roskilde University.

Groot draagvlak voor ‘vaccinatiebewijs light’

Respondenten konden in dit keuze-experiment kiezen uit negen beleidsopties om de vaccinatiegraad te verhogen, bijvoorbeeld door gevaccineerden te belonen of beperkingen op te leggen aan mensen die zich niet laten vaccineren. Het draagvlak voor een vaccinatiebewijs light is groot onder Nederlanders. Zo zou 73% van de respondenten de optie waarin gevaccineerden een vaccinatiebewijs krijgen waarmee zij op bepaalde plaatsen mogen blijven komen (zoals winkels, horeca, verpleeghuizen, fitnesscentra en het openbaar vervoer) wanneer er in hun regio een uitbraak van het virus is aanbevelen aan de overheid. Mensen die niet gevaccineerd zijn mogen tijdens een uitbraak worden geweigerd. 71% van de respondenten is voorstander van een vaccinatiebewijs waarmee alleen mensen die het vaccin hebben genomen op bepaalde plaatsen mogen komen waar grote groepen mensen bij elkaar komen en het niet mogelijk is 1,5 meter afstand te houden (zoals concerten, festivals, sportwedstrijden en andere grootschalige bijeenkomsten).

De sympathie voor beide beleidsopties wordt groter als er sterfgevallen mee worden voorkomen, maar slaat om naar negatief wanneer ze gepaard zouden gaan met een belastingverhoging van meer dan 300 euro per huishouden (en er geen positieve effecten zouden zijn op het voorkomen van sterfgevallen, het voorkomen van blijvende gezondheidsschade en het voorkomen van inkomensverlies onder Nederlandse huishoudens).

In beide opties spreken we over een ‘vaccinatiebewijs light’, omdat de maatregel pas ingaat als alle Nederlanders de kans hebben gekregen om zich te laten vaccineren. Bovendien geldt de eerste variant van het vaccinatiebewijs alleen tijdens een uitbraak van het coronavirus in de regio, en de tweede variant alleen voor grote evenementen zoals concerten, festivals en sportwedstrijden.

Verschillende redenen

Er zijn verschillende redenen waarom ondervraagden een ‘vaccinatiebewijs light’ aantrekkelijk vinden. “Ze ervaren het vaccinatiebewijs als een vorm van beloning voor sociaal goed gedrag en ze vinden belonen beter dan straffen. Daarnaast zorgt het vaccinatiebewijs er mogelijk voor dat economische activiteiten kunnen doorgaan bij een uitbraak en respecteert deze beleidsoptie de vrije keuze van het individu om het vaccin wel of niet te nemen. De deelnemers vinden het vaccinatiebewijs dus een acceptabele en proportionele vorm van overheidsingrijpen. De nadelen voor de mensen die het vaccin niet nemen zijn klein en de voordelen voor de maatschappij zijn groot als het helpt om sociale en economische activiteiten op gang te houden

Het valt op dat ook de helft van de respondenten die zelf zegt het vaccin waarschijnlijk niet te nemen het vaccinatiebewijs light aanbeveelt aan de overheid.

Een vaccinatiebewijs lijkt me handig om ingeënte mensen een voordeel te geven en het lijkt me een veilige manier om meer te kunnen organiseren voor mensen. Dat kan bij evenementen waar veel mensen aanwezig zijn, helpen om het veilig te houden.
Man die het vaccin waarschijnlijk niet zal nemen

Dat zij die zich laten vaccineren meer vrijheden krijgen, begrijp ik. De keuzevrijheid staat hoog in het vaandel. Er mag niet te veel druk worden uitgeoefend op mensen die zich niet willen laten vaccineren. Het hoeven niet per se religieuze overwegingen te zijn. Er is nog niets bekend over de gevolgen van de vaccinatie op lange termijn. Het vaccineren is te veel een haastklus geworden.
Man die het vaccin zeker niet gaat nemen

1 miljoen euro om een sterfgeval te voorkomen

Het keuze-experiment biedt ook informatie over de manier waarop Nederlanders effecten van de beleidsopties tegen elkaar afwegen. Dit kan als input worden gebruikt voor maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s) voor coronabeleid. Zo blijkt dat respondenten bereid zijn om een belastingverhoging van 0,13 cent per huishouden te accepteren om één sterfgeval als gevolg van het coronavirus te voorkomen. Wanneer we uitgaan van 8 miljoen belastingbetalende huishoudens dan komen we uit op een totale betalingsbereidheid van de Nederlandse bevolking van 1 miljoen euro om één sterfgeval te voorkomen.

Beleidsaanbevelingen: Juridische uitvoerbaarheid & effectiviteit vaccinatiebewijs

Dit onderzoek geeft inzicht in het draagvlak voor verschillende beleidsopties om de vaccinatiegraad te stimuleren. De overheid kan dit inzicht gebruiken om haar vaccinatiestrategie zoveel mogelijk aan te laten sluiten op voorkeuren van Nederlanders. Er is groot draagvlak voor de twee ‘vaccinatiebewijs light’ varianten. Als de politiek deze twee opties wenselijk vindt, kan ze de voorbereiding van de uitvoering ervan gaan opstarten om bijvoorbeeld de juridische uitvoerbaarheid verder te onderzoeken. Ook is het van belang om de invoeringskosten en de effectiviteit van deze maatregelen verder in kaart te brengen. Uit dit onderzoek volgt dat deze beleidsoptie onwenselijk wordt ervaren als de kosten hoger zijn dan 300 euro per huishouden en de beleidsoptie geen effect heeft op de afname van het aantal sterfgevallen of huishoudens met inkomensverlies. Andere varianten van een vaccinatiebewijs zoals een bewijs dat altijd geldt voor winkels, de horeca en verpleeghuizen of een bewijs dat al ingaat in het begin van 2021 zodra de eerste Nederlanders een vaccin krijgen zijn niet meegenomen in dit onderzoek. We raden aan om het draagvlak voor uitgebreidere en andere varianten van het vaccinatiebewijs te onderzoeken.

Download het gehele rapport

Waarom dit onderzoek?

Het is belangrijk om deze voorkeuren nu al te onderzoeken omdat de eerste vaccins binnenkort beschikbaar komen en voor sommige beleidsopties voorbereidingen moeten worden getroffen (o.a. aanpassing van wet- en regelgeving). Deze studie kan input geven voor de beleidsvraag of het wenselijk is om de voorbereiding van het uitvoeren van een bepaalde beleidsoptie te starten.

De beleidsopties

Het onderzoek richt zich op de wenselijkheid van negen beleidsopties, die verschillen in mate van interventie (door keuze voor vaccinatie te vergemakkelijken, als norm te profileren, aantrekkelijker te maken door te belonen, of beperkingen op te leggen aan mensen die zich niet laten vaccineren). Deelnemers konden kiezen tussen de volgende beleidsopties:

Mensen krijgen de mogelijkheid om zich thuis te laten vaccineren.
Mensen krijgen de mogelijkheid om zich ’s avonds of in het weekend te laten vaccineren en op alternatieve locaties in de buurt zoals in scholen, buurthuizen en de apotheek of bij een vaccinatiestraat.
Een intensieve publiekscampagne om mensen te stimuleren zich te laten vaccineren. Bekende Nederlanders die zich hebben laten vaccineren proberen als ambassadeurs mensen te overtuigen.
Volwassenen die zich niet laten vaccineren betalen eenmalig 250 euro extra voor hun zorgverzekering. Er wordt een uitzondering gemaakt voor mensen die om medische redenen niet gevaccineerd mogen worden.
Volwassenen die zich wel laten vaccineren ontvangen eenmalig een korting van 100 euro op hun zorgverzekering;
Mensen die zich laten vaccineren krijgen een vaccinatiebewijs waarmee zij op bepaalde plaatsen mogen blijven komen (zoals winkels, horeca, verpleeghuizen, fitnesscentra en het openbaar vervoer) wanneer er in hun regio een uitbraak van het virus is. Mensen die niet gevaccineerd zijn mogen tijdens een uitbraak worden geweigerd.
Mensen die gevaccineerd zijn krijgen een vaccinatiebewijs waarmee zij op bepaalde plaatsen mogen komen waar grote groepen mensen bij elkaar komen en het niet mogelijk is 1,5 meter afstand te houden (zoals concerten, festivals, sportwedstrijden en andere grootschalige bijeenkomsten). Mensen die niet gevaccineerd zijn mogen worden geweigerd.
Volwassenen die zich niet laten vaccineren moeten een verplicht adviesgesprek voeren met een arts die een speciale training heeft gevolgd hoe mensen te stimuleren zich te laten vaccineren. Wanneer mensen dit gesprek weigeren krijgen zij een boete van 100 euro.
Volwassenen die zich niet laten vaccineren moeten om de twee weken op eigen kosten (95 euro per keer) een coronatest doen wanneer er in hun regio een uitbraak van het virus is, of gedurende de uitbraak in thuisisolatie blijven.

Het keuze experiment

Dit onderzoek meet via een keuze-experiment de voorkeuren voor (kenmerken van) deze negen beleidsopties om vaccinatie te stimuleren onder een random getrokken steekproef van 1.640 Nederlanders. Deelnemers moesten negen keer kiezen tussen twee beleidsopties. Deze beleidsopties verschilden steeds in hun invloed op de afname van het aantal sterfgevallen, het aantal mensen met blijvende gezondheidsschade en het aantal huishoudens met substantieel inkomensverlies. Bij ongeveer de helft van respondenten bevatte de keuze bovendien een eenmalige belastingverhoging die nodig zou zijn om de beleidsoptie te bekostigen. Daarnaast werden de deelnemers steeds gevraagd om aan te geven of zij de gekozen beleidsoptie ook daadwerkelijk aan de overheid zouden adviseren of niet.

_{Voorbeeld van een keuzetaak zoals respondenten die te zien kregen}

Veelgestelde vragen (FAQs)

: De onderzoekers hebben het onderzoek zelf bedacht en het onderzoek wordt dus niet uitgevoerd in opdracht van een bepaalde overheidsinstantie. Voor het verzamelen van data hebben de onderzoekers een voorstel ingediend bij het TU Delft COVID-19 Response Fund. Zij hebben 3,000 euro gekregen voor het verzamelen van de data. De onderzoekers ontvangen verder geen financiering voor het onderzoek.
: Het onderzoek stelt de overheid in staat om ook voorkeuren van burgers mee te wegen in hun beleid. In het rapport laat zien dat deelnemers negatief zijn over een vaccinatieplicht en beleidsopties met negatieve financiële consequenties voor volwassenen die het vaccin niet nemen. De overheid zou hieruit af kunnen leiden dat het niet kansrijk is om deze beleidsopties verder te onderzoeken. Aan de andere kant zijn de meeste deelnemers aan het onderzoek wel positief over het vaccinatiebewijs light. Dit is een lichte vorm van een vaccinatiebewijs omdat je nu al wel een bewijs krijgt als je een vaccin neemt maar het pas ingaat als iedereen de kans heeft gehad zich te laten vaccineren tegen het coronavirus. Waarschijnlijk dus pas in de zomer. Daarbij geldt de eerste variant die we hebben onderzocht alleen voor grote evenementen. De tweede variant geldt alleen tijdens een uitbraak van het virus in een regio. Als er in Amsterdam geen uitbraak is kan iedereen naar de kroeg en alleen bij een uitbraak kunnen mensen zonder bewijs worden geweigerd. Dit onderzoeksresultaat kan een reden zijn voor de overheid om de wenselijkheid van varianten van deze beleidsoptie verder te onderzoeken. Misschien vinden Nederlanders het wel wenselijker dat het bewijs in het hele land geldt in plaats van alleen de regio van de uitbraak? En, voor welke locaties moet het bewijs precies gelden of hangt dit af van het niveau van de besmettingen? Ten slotte krijgt de overheid via dit rapport inzicht in de argumenten van de voorstanders en tegenstanders van verschillende beleidsopties. Zo werken we op blz. 29 argumenten uit van deelnemers die positief zijn over het vaccinatiebewijs light en op blz. 32 argumenten van deelnemers die negatief zijn over deze beleidsoptie. Op blz. 36 en blz. 37 werken we argumenten uit van deelnemers die positief of negatief zijn over alle beleidsopties. Dit zorgt ervoor dat de kans klein is dat de overheid argumenten van Nederlanders over het hoofd ziet bij het maken van beleid.
: Het rapport is gedeeld met het RIVM en het Ministerie van VWS. De overheid is niet gebonden aan de resultaten van het onderzoek. Het onderzoek is niet uitgevoerd in opdracht van de overheid en wordt gefinancierd vanuit het TU Delft COVID-19 Response Fonds. Beleidsmakers dienen uit een grote hoeveelheid informatie, en in grote onzekerheid, keuzes te maken met verstrekkende gevolgen. De resultaten van ons onderzoek zijn daarbij een klein puzzelstukje van deze immense puzzel.
: Deze vraag wordt beantwoord in sectie 2.1 van het onderzoek. Allereerst bespraken we met beleidmakers van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport verschillende beleidsopties die de overheid zou kunnen overwegen om vaccinatie te stimuleren. De beleidsmakers wezen ons op een studie van het Nivel (2019) waarin recentelijk verschillende vormen van vaccinatiebeleid in kaart waren gebracht die wereldwijd zijn uitgevoerd. Beleidsmakers adviseerden ons om de beleidsopties op te nemen die werden besproken in dit onderzoek en ook beleidsopties mee te nemen die niet bij het ministerie werden overwogen. We willen dus benadrukken dat niet alle beleidsopties die onderwerp zijn van dit experiment ook op dit moment door de Nederlandse overheid worden overwogen. Op basis van het Nivel onderzoek selecteerden we beleidsopties die verschillen in mate van interventie (door keuze voor vaccinatie te vergemakkelijken, als norm te profileren, aantrekkelijker te maken door te belonen, of beperkingen op te leggen aan mensen die zich niet laten vaccineren). We hebben alleen beleidsopties geselecteerd die zich richten op het stimuleren van vaccinatie. Alle beleidsopties die zich richten op het informeren van de bevolking hebben we niet meegenomen, omdat we ervan uitgingen dat deze beleidsopties sowieso door de overheid zouden worden uitgevoerd.
: Jazeker. Bij elke vraag konden deelnemers aangeven dat ze geen van de beleidsopties zouden aanbevelen.
: Er is een random steekproef getrokken uit het panel van Kantar Public met als doel dat deze steekproef representatief is op de kenmerken geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. Lees in hoofdstuk 2 meer over hoe de respondenten zijn geselecteerd.
: Wanneer je betrouwbare uitspraken wilt doen over de voorkeuren van Nederlanders, dan is het niet per se nodig om alle Nederlanders te bevragen. Het is ook mogelijk om een aantal vragen voor te leggen aan een random getrokken steekproef. In hoofdstuk 2 van het onderzoeksrapport vindt u meer informatie over de manier waarop de steekproef is getrokken. De respondenten wisten voordat ze begonnen aan de vragenlijst niet waar de vragenlijst over ging om vertekening te voorkomen. Toen ze de vragenlijst openden kregen ze de volgende tekst te lezen: “er zijn geen ‘goede’ of ‘foute’ antwoorden, het gaat in dit onderzoek om uw voorkeuren. We willen graag dat zowel mensen met een positieve mening als een negatieve mening over vaccinatie meedoen” om ervoor te zorgen dat mensen met een negatieve mening over vaccinatie zich uitgenodigd voelden om mee te doen. We zien in sectie 4.1 dat de meningen van mensen over vaccinatie overeenkomen met de mening van mensen over vaccinatie die is teruggevonden in andere onderzoeken.

De deelnemers aan het onderzoek vormen wat betreft de kenmerken geslacht, leeftijd en opleidingsniveau een goede afspiegeling van de Nederlandse bevolking. Alleen vrouwen zijn licht oververtegenwoordigd in de steekproef. 82% van de deelnemers die aan het onderzoek is gestart heeft het onderzoek ook afgerond. De response rate is erg hoog (het komt ook voor dat de response rate slechts 30%) en daardoor is de kans klein dat de resultaten zijn beïnvloed doordat alleen mensen met een bepaald type voorkeur hebben meegedaan. Deze kans was veel groter geweest bij een lage response rate.

Vanuit het onderzoek kunnen betrouwbare uitspraken worden gedaan over voorkeuren van de Nederlandse bevolking, maar natuurlijk zijn er altijd onzekerheden en die worden in het onderzoeksrapport ook besproken. Zo blijkt uit tabel 3 op pagina 19 dat de standaarddeviatie voor de vaccinatiebewijs light opties klein is en dus is de betrouwbaarheid van de uitspraken die hierover gedaan worden groot. Bij de vraag of mensen een beleidsoptie wel of niet aanbevelen zijn de foutmarges 2,5%. Wat betekent dit? In het onderzoek zien we dat 73% van de deelnemers aan het onderzoek de vaccinatiebewijs light optie bij een uitbraak voor de horeca en sportscholen aanbeveelt. We kunnen met 95% zekerheid zeggen dat onder de gehele Nederlandse bevolking 70,5% tot 75,5% van de burgers deze beleidsoptie zou aanbevelen. In het onderzoek zijn vrouwen licht oververtegenwoordigd. De onderzoekers bespreken op pagina 20 en pagina 39 dat uit herwegingen blijkt dat de conclusies hier echter niet door worden beïnvloed.