Langs de Van der Slootsingel in de Buitenhof in Delft staat een boom midden tussen een aantal verschillende soorten verstrengelde struiken. In de bovenste takken zingt een merel uit volle borst zijn vrolijke lied, terwijl over het onderliggende hoge gras een jonge gans voorbij waggelt. Wat voor het oog van de voorbijganger een nauwelijks onderhouden en verwilderd stuk groen lijkt, is voor de dieren een toevluchtsoord in de stad.

“Wat zo goed is aan deze stukken groen in de wijk is juist die dichte en diverse struiklaag,” vertelt Matthijs Hollanders, die inmiddels bijna is afgestudeerd als landschapsarchitect aan de TU Delft. “Vogels kunnen zich hierin verstoppen en door de grote variatie aan plantensoorten is er altijd iets te eten te vinden. Als dit echter bekeken wordt vanuit het perspectief van de wijkbewoners, dan zou de voorkeur uitgaan naar meer open groengebieden in verband met de sociale veiligheid door aanwezigheid van zichtlijnen. Eigenlijk zijn we bij het ontwerpen van de buitenruimte dus continu op zoek naar de meest waardevolle en evenwichtige oplossing voor zowel dier als mens. 

Buitenhof als voorbeeld van typische jaren ’70-‘80 wijken

Matthijs heeft tijdens zijn afstuderen meegewerkt aan een onderzoeksproject in de Buitenhof in Delft waarbij gekeken werd naar mogelijkheden om het wonen in zo’n typische jaren ’70-’80 wijk te verbeteren met veel oog voor de natuur. In de architectuur heet dat natuur inclusief ontwerpen.

“Jaren ’70-’80 wijken zijn over het algemeen redelijk hetzelfde,” legt Matthijs uit. “Er staan bijvoorbeeld veel galerijflats en daartussen is veel ruimte gelaten voor open stukken groen. Op straatniveau voelt een jaren ’70-’80 wijk vaak onpersoonlijk omdat woningen van de grond getild zijn en de begane grond wordt ingenomen door bergingen. Tijdens dit onderzoek in de Buitenhof zijn we op zoek gegaan naar zogenaamde algemene ontwerpprincipes. Dat zijn uitgangspunten die ook toepasbaar zijn tijdens de transformatie, of aanpassing van soortgelijke wijken in heel Nederland naar de wensen van nu.”

Het onderzoeksproject is opgericht door Jacques Vink, stagebegeleider van Matthijs en oprichter van ‘Studio natuur inclusief’, in samenwerking met Vogelbescherming Nederland. Matthijs en Jacques vormden één van vier verschillende professionele ontwerpteams bestaande uit zowel landschapsarchitecten, als architecten en stedenbouwkundigen. “Deze samenwerking is nodig, zodat er niet alleen naar de biodiversiteit in de stad gekeken moet worden, maar ook naar de relatie tussen de openbare ruimte en bebouwing.”

Elk team ontwikkelde een “natuur inclusief transformatie ontwerp” voor één specifieke plek in de Buitenhof. “Dit is de plek waar Jacques en ik aan hebben gewerkt,” vertelt Matthijs terwijl hij om zich heen wijst op de hoek van de Van Hasseltlaan en de Van der Slootsingel. “Overigens zijn alle ontwerpuitkomsten voornamelijk gemaakt om te enthousiasmeren en om te laten zien wat er allemaal mogelijk is bij het toepassen van natuur inclusieve maatregelen. Ze staan dus nog niet op de agenda om hier nu direct te worden uitgevoerd, al zou dat natuurlijk wel mooi zijn voor de toekomst.”

In de nabije toekomst staan er namelijk heel wat transformaties op het programma voor wijken zoals de Buitenhof. Het zijn verouderde wijken waarvan simpelweg het riool moet worden

vervangen, maar er is ook vraag naar een meer persoonlijkere uitstraling en een beter plan voor de groenbeleving voor de bewoners van de wijk. “Er valt dus veel te winnen op het gebied van biodiversiteit als er tijdens deze transformaties op tijd wordt nagedacht over de natuur. Daarnaast zijn deze wijken al zeer groen van zichzelf en is het dus ook van belang dat de bestaande biodiversiteit niet verloren gaat.”

Natuur inclusief ontwerpen voor de waterhoen, de huismus en de zwartkop

In samenwerking met Vogelbescherming Nederland zijn er drie vogelsoorten gekozen die als ambassadeur fungeren voor vergelijkbare soorten uit de drie verschillende lagen van stedelijk groen. In de laag van het water staat de waterhoen centraal, in de struiklaag dicht bij de bebouwing is dit de huismus en voor de boomtoppen de zwartkop. “Deze drie soorten zijn gekozen als een houvast voor het onderzoek. Natuurlijk is een ontwerpoplossing gericht op de huismus ook voordelig voor het roodborstje en andere vogels die in de stuiken leven.”

Tegenwoordig komt er steeds meer aandacht voor natuur inclusief ontwerpen. Helaas gebeurt dit in de praktijk vaak te eenzijdig. “Er wordt bijvoorbeeld maar één type nestkast geplaatst, terwijl elke vogelsoort andere eisen stelt aan de plaatsing, vorm, invliegopening en aanvliegroute van de nestkast. Of er worden meerdere nestkastjes opgehangen zonder te kijken of er wel voldoende voedsel in de directe omgeving te vinden is. Met dit onderzoek krijgen we meer inzicht in het totale ecosysteem van de stad zodat ontwerpers echt gaan begrijpen hoe ze natuur inclusief kunnen ontwerpen.”

Ontwerpen voor de dieren met het oog op de mens

“In dit onderzoeksproject wordt in eerste instantie voor de dieren ontworpen, die tegelijkertijd ook van meerwaarde zijn voor de bewoners,” Matthijs wijst naar de verschillende gesloten zijgevels van de omringende flatgebouwen. “Die blinde kopgevels, zoals ze genoemd worden in de architectuur, zijn ook een typisch kenmerk van de jaren ’70-’80 wijk. Voor de biodiversiteit voegen ze niets toe, maar voor de mens is het ook geen prettig gezicht terwijl dit makkelijk op te lossen is door middel van gevel begroeiing.”

En de ontwerpoplossing voor dat verwilderde stuk groen langs de Van der Slootsingel? Dat heeft Matthijs aangepakt door het groen volledig uit te breiden tot aan de straat en hier doorheen een slingerpad toe te voegen. Hiermee is de bestaande waarde behouden gebleven en kunnen ook de wijkbewoners het groen bewust beleven. Speciaal ontworpen schuttingen scheiden het vernieuwde stadsgroen van de achterliggende tuinen. “De schuttingen zijn gevuld met nestkastjes en insectenhotels. Verder zweeft de schutting een stukje boven de grond, zo creëer je gelijk een grotere leefomgeving voor de egel,” voegt Matthijs nog snel even toe.

Student Matthijs Hollanders