Hoe kan de sociale woningbouw de overstap maken naar circulair bouwen en renoveren? Om die vraag te beantwoorden is voor acht gebouwcomponenten de proef op de som genomen, waarbij de wetenschap en de praktijk elkaar voortdurend hebben gevoed. Een oplossing is volgens promovenda Anne van Stijn om woningen op te vatten als een geheel van componenten.
De overgang naar een circulaire samenleving is een belangrijke maatschappelijke opgave. In de bouw worden grote hoeveelheden materialen verwerkt, ontstaan grote hoeveelheden sloopafval en beide hebben een flinke impact op het milieu. De bouwsector wordt verantwoordelijk gehouden voor 40 procent van het wereldwijde grondstoffenverbruik, 40 procent van de afvalproductie en voor 33 procent van door de mens veroorzaakte emissies. In Nederland staan woningcorporaties voor een flinke bouw- en renovatieopgave. Die opgave circulair aanpakken is dus belangrijk. Dat was de uitdaging waar promovenda Anne van Stijn zich voor gesteld zag in haar onderzoek naar circulair renoveren van sociale huurwoningen. “Ik ben een volkshuisvester in hart en nieren”, zegt ze, “en de sociale woningsector is mijn passie. Al een poos hield ik me bezig met nieuwe manieren van renoveren. Het begrip ‘de circulaire economie’ zelf was relatief onbekend voor mij. Toch wist ik: hier moet ik mee aan de slag!”
Geheel van gebouwcomponenten
De oplossing is volgens haar om woningen op te vatten als een geheel van gebouwcomponenten, zoals gevels en daken en ook installaties en keukens. “Door deze te vervangen door circulaire componenten tijdens onderhoud of renovatie maak je stapsgewijs de gebouwde omgeving circulair, maar circulaire gebouwcomponenten bleken nog nauwelijks te bestaan. Wie toen op internet op zoek ging naar een ‘circulaire keuken’ kreeg een keuken met een ronde vorm te zien. Kennis van circulair ontwerpen was nog voornamelijk te vinden in de consumentenindustrie, niet de bouw.”
Door gebouwcomponenten tijdens onderhoud of renovatie te vervangen door circulaire componenten maak je stapsgewijs de gebouwde omgeving circulair.
Samen met de praktijk
“Om mijn aanpak voor losse componenten te testen heb ik veel in de praktijk gewerkt”, zegt Anne over haar werkwijze. “Ik heb partnerschappen gevormd tussen woningcorporaties, aannemers en hun ketenpartners. In elke groep deelnemers zijn weer andere componenten ontworpen en uitgetest in prototypes, pilots en in daadwerkelijke renovatieprojecten. In het ontwikkeltraject liepen we tegen een hoop vragen aan, zoals hoe je een circulair gebouwcomponent ontwerpt en hoe je beoordeelt welk ontwerp het meest circulair is? Die vragen heb ik als onderzoeker opgepakt.”
Met dit onderzoek is er veel toepasbare kennis ontwikkeld zoals nieuwe ontwerptools, meetmethoden en ontwerprichtlijnen. Alles bij elkaar is het proces voor acht gebouwcomponenten doorlopen. “Zo zijn er nu bijvoorbeeld bij zestig woningen modulaire circulaire aanbouwen geplaatst in een standaard maatvoering, losmaakbaar en gemaakt van hergebruikte materialen. Eerder gebruikt pergolahout doet nu dienst als gevelbekleding.”
Circulaire opties afwegen
“Ik stond vanaf het begin met één been in de praktijk en met één been in de wetenschap”, omschrijft Anne haar positie tijdens haar promotieonderzoek. “De praktijk verlangt een werkbare oplossing, maar als wetenschapper moet je onderbouwde afwegingen maken en ook beperkingen van je onderzoek aangeven. Toen we de milieuprestaties van verschillende ontwerpvarianten maten, bleken sommige geen betere milieuprestaties te leveren dan de huidige componenten. En zelf de meest circulaire ontwerpen reduceren grondstoffenverbruik, milieu impact of afvalproductie nog niet tot nul.”
Proces van lange adem
Terugkijkend op haar onderzoek constateert Anne dat circulair renoveren een proces van lange adem is. Zo bleken niet alle circulaire ontwerpen in de praktijk uitvoerbaar. “Renovatieprojecten zijn al ingewikkeld en dan moet het ook nog circulair. Het roept bij mij de vraag op of circulaire oplossingen wel genoeg resultaat opleveren. “Moeten we niet ook minder bouwen en renoveren?”
De onderzoekspartners vonden circulariteit belangrijk, maar de praktijk zit vaak nog op het spoor van energiebesparing. “Het punt is dat zij meerdere doelen moeten halen, ook financiële, en deze met circulariteit moeten verenigen. Wat heeft dan prioriteit?” Het heeft bij Anne het inzicht doen ontstaan dat circulair renoveren niet alleen gericht moet zijn op projecten en techniek. “De huidige vorm van samenwerking in de keten en de afweging van kosten en baten zal in de komende jaren op de schop moeten.”
Dit verhaal is gepubliceerd: april 2023
Meer informatie
Lees hier het volledige proefschrift van Anne van Stijn:
- Developing circular building components. Between ideal and feasible, Anne van Stijn, ISBN 978-94-6366-674-9.
In samenwerking met C-creators heeft Anne de wetenschappelijke kennis vertaald naar een open access praktijkhandboek over circulair renoveren voor woningcorporaties.
De promotie van Anne van Stijn vond plaats op 21 april 2023.
