Design waar we blij van worden
Design dat mensen gelukkig maakt. Het klinkt als de heilige graal. Of als een verkooppraatje. Toch kunnen spullen wel degelijk bijdragen aan ons gevoel van welbevinden. Mafalda Casais onderzocht hoe ze dat doen en vergaarde daarmee belangrijke kennis voor ontwerpers.
Je kunt geen (web)winkel bezoeken of je ziet je geconfronteerd met de grote belofte: dit product zal je gelukkig maken. Intussen valt overal te lezen dat niet spullen, maar ervaringen ons een gevoel van geluk geven. Spullen kopen maakt ons kortstondig blij, een ervaring doet dat voor langere tijd, zo heet het dan. Het is een schijntegenstelling, vindt industrieel ontwerper Mafalda Casais. Producten kunnen ons namelijk ook een ervaring verschaffen, en daarmee bijdragen aan ons gevoel van welzijn.
Ben je wat je bezit?
Casais deed onderzoek naar de symbolische betekenis van design: juist de betekenis die we toedichten aan spullen en bijvoorbeeld ook aan de inrichting van onze omgeving kan ons gevoel van welbevinden vergroten. Casais: ‘Design kan bepaalde herinneringen en gevoelens oproepen en zo het welzijn van de gebruikers vergroten. Daar kan de ontwerper rekening mee houden als zij/hij aan het werk gaat.’
Neem bijvoorbeeld het robothuisdier Liv, dat TU Delft-studenten ontwierpen. Dat beestje moet geknuffeld worden en je moet ermee spelen, want anders wordt het verdrietig. Een beetje het principe van de Tamagotchi, dat kleine computerdiertje dat eind jaren negentig even een rage was. ‘Zo’n product kan mensen bijvoorbeeld afleiden van moeilijke omstandigheden in hun leven’, zegt Casais. Maar ook iets banaals als een rollator kan een grote symbolische waarde vertegenwoordigen. Of een bloedsuikermeter. Casais: ‘Dat zijn natuurlijk massaproducten en in die zin zijn ze inwisselbaar, maar ze hebben een essentiële betekenis in het leven van mensen: ze vergroten hun gevoel van autonomie.’
Of denk eens aan een foto in een lijstje: die is strikt genomen inwisselbaar, want je kunt de foto zo vaak printen als je wilt. Toch vertegenwoordigt juist díé foto in dát lijstje van die ene gebeurtenis, een grote symbolische waarde. Spullen zijn zo symbolische representaties van onze ervaringen, vat Casais het samen. ‘Ze zijn niet strikt functioneel of bijvoorbeeld een statusobject, maar ze worden wel degelijk een ervaring, voorbij het materiële. Onze gehechtheid eraan is het gevolg van die symbolische waarde.’
Lees de thesis van Mafalda Casais:
Productontwerp voor ons welzijn
Design kan van de gebruikers zelfs betere, deugdzamere mensen maken. Neem de inrichting van een supermarkt. Waar we nu nog vooral verleid worden ons karretje vol te laden met bewerkte rommel, kan een inrichting er ook op gericht zijn ons gezondere keuzes te laten maken. We worden dan ‘genudged’, zoals dat heet, tot betere keuzes. En zo kan het design van onze omgeving ons welzijn vergroten.
Casais stelde vast dat er zes symbolische betekenissen aan design toe te kennen zijn: autonomie, milieubeheer, zelfacceptatie, levensdoel, positieve relaties en persoonlijke groei. Die betekenissen overlappen elkaar vaak. Denk aan medische hulpmiddelen, die niet alleen de autonomie van de gebruiker vergroten, maar door diens toegenomen mobiliteit misschien ook wel tot positieve relaties en persoonlijke groei leiden. Ontwerpers zouden deze symbolische waarden in gedachten kunnen houden als ze aan het werk tuigen.
Een ontwerper kan ook bijdragen aan het welzijn van gebruikers door producten uniek te maken. Juist producten die de gebruiker naar zijn persoonlijke voorkeuren, stemming of smaak kan aanpassen, dragen bij aan diens welzijn. Casais noemt bijvoorbeeld een horloge waar je zelf de wijzers bij kunt kiezen: dat geeft gebruikers het gevoel dat ze het product zelf afmaken en dat ze iets unieks bezitten. Dat vergroot de symbolische waarde.
In de ban van de ring
En als Casais nou één voorwerp mag noemen dat voor haar zelf grote symbolische waarde heeft, wat zou dat dan zijn? Ze lacht even. ‘Het is misschien een beetje cliché, maar dat is mijn verlovingsring. Mijn vrouw heeft hem gekregen van haar moeder, die hem van de vader van mijn vrouw kreeg. Ze zijn uiteindelijk nooit getrouwd en haar vader was niet zo prominent aanwezig in haar leven. De ring draagt dus de geschiedenis van mijn vrouw in zich en heeft daarom grote symbolische waarde voor me.’
