Als je koffiezetapparaat of smartphone niet meer werkt, repareer of vervang je hem dan? Hoewel het verlengen van de levensduur van producten een fundamenteel aspect is van de circulaire economie, is het niet altijd gemakkelijk om mensen de duurzame keuze te laten maken. Renske van den Berge wilde voor haar promotieonderzoek begrijpen waarom consumenten elektronische producten vervangen en onderzoeken hoe verschillende ontwerp- en marketingstrategieën de consument kunnen ondersteunen om de levensduur van producten te verlengen.
Gedragsanalyse
Voor de circulaire economie is het repareren van consumentenelektronica van levensbelang. Het verlengt de levensduur van producten, vermindert afval en bespaart grondstoffen. De meeste afgedankte producten worden tijdens hun levensduur echter nooit gerepareerd, zegt Renske. Haar onderzoek richtte zich op consumentenelektronica zoals smartphones, televisies, stofzuigers, koffiezetapparaten en wasmachines. Renske wilde een diep begrip kweken over wat er in het hoofd van een consument omgaat als die besluit een product te vervangen. Ze benaderde het onderzoek daarom vanuit het perspectief van de consument.
Afbeelding: Het complexe web van factoren die meespelen bij de beslissing om een product te behouden, te repareren of te vervangen.
“Ik probeerde de onderliggende aspecten die consumenten in overweging nemen te begrijpen”, zegt ze. “Onderzoek laat zien dat reparatie een geweldige strategie is om productlevensduur te verlengen, maar consumenten overwegen het vaak niet omdat ze een nieuw product kopen als handiger beschouwen.” Omdat reparatie weinig wordt overwogen is het belangrijk om te onderzoeken waarom dit het geval is voor consumenten, verklaart Renske. Wat zijn hun onderliggende barrières en wat is er nodig om hen zover te krijgen dat ze producten wel repareren?
Consumentenonderzoek
Bekende barrières zijn onder andere de kosten van reparatie, de lage beschikbaarheid van reserveonderdelen of een gebrek aan gereedschap of kennis om reparaties uit te voeren. Met dat in het achterhoofd ging Renske op zoek naar strategieën die reparatieactiviteiten gericht op productlevensduurverlenging zouden kunnen stimuleren.
Afbeelding: Een theoretisch raamwerk dat de processen achter het vervangingsgedrag van consumenten verklaart.
Ze onderzocht eerst hoe productvervanging tot stand kwam vanuit het perspectief van de consument. Dit resulteerde in een theoretisch raamwerk dat de (cognitieve) processen achter het vervangingsgedrag van consumenten verklaart. “Veel onderzoek gaat over de technische repareerbaarheid van producten. Niet zozeer over het consumentenperspectief,” vertelt Renske. “Een duidelijke visualisatie van het psychologische proces, inclusief consumentenwaarden en de afweging die wordt gemaakt tijdens een vervanging, is dus een nieuwe bijdrage aan huidig onderzoek.”
Renske haalde ontwerp- en marketingstrategieën uit de literatuur en voerde verschillende onderzoeken uit om deze te toetsen. Ze onderzocht verscheidene strategieën, zoals het plaatsen van foutindicatoren op producten, het produceren van modulaire producten, of de consument informatie geven op het moment van aankoop over de betrouwbaarheid van een product voor goed langdurig gebruik, en keek of deze de beslissing om te repareren zouden beïnvloeden. De resultaten toonden aan dat een hoog zelfvertrouwen in reparatievaardigheden, expliciete ‘repair cues’ die de reparatiestappen verduidelijken en het voorzien van specifieke informatie over duurzaamheid en de mogelijkheid om onderdelen te upgraden, de reparatieintentie van consumenten kunnen vergroten.
Verder kijken dan de consument
Voor de overgang naar een circulaire economie is het volgens Renske niet eerlijk om alleen naar het gedrag van consumenten te kijken. “Natuurlijk kunnen wij een verschil maken, maar wij maken deel uit van dit systeem van beleidslijnen en fabrikanten die ons producten op bepaalde manieren aanbieden en op de markt brengen,” zegt ze. “Producenten en overheidsinstanties hebben daarom ook een verantwoordelijkheid om respectievelijk herstelbare producten te maken en een sturende rol te spelen met hun beleid.”
Overheidsinstanties kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat het winstgevender wordt om repareerbare producten te maken en fabrikanten verplichten om reparatiediensten aan te bieden of reserveonderdelen direct beschikbaar te maken. Er zijn ook anderen die een verschil kunnen maken bij reparatie-initiatieven, zoals Right to Repair, een organisatie die lobbyt voor nieuwe reparatiewetten in de EU.
Daarnaast Renske stelt in haar voorstellen voor dat ontwerpopleidingen zich meer zouden moeten richten op de waarde behouden van bestaande producten die lang meegaan in plaats van alleen op het ontwerpen van nieuwe producten.
Can-do reparatiementaliteit
Op dit moment is de standaard mindset voor consumenten dat als iets kapot gaat, het vervangen moet worden. “Ik heb goede hoop dat we kunnen terugkeren naar de manier waarop onze grootouders een paar decennia geleden dachten,” zegt Renske, “dat als iets kapot gaat, de standaardgedachte is ‘kan ik het repareren’?” Om dat te bereiken hebben mensen volgens haar een soort can-do mentaliteit voor reparatie nodig. Ontwerpers spelen een belangrijke rol door productsaanwijzingen of informatie te geven die kunnen helpen om reparaties efficiënt, betaalbaar en zelfs leuk te maken. “Een nieuw product kopen kan plezierig zijn, maar dat gevoel duurt meestal niet zo lang. Wat als reparatie dit gevoel ook kan opwekken? Ik denk dat het zelfs sterker zal zijn omdat je iets hebt bereikt met je eigen kunnen in plaats van met een simpele creditcard-swipe iets te hebben gekocht in een (online) winkel.”
Afbeelding: Een scenario voor een product met foutindicaties.
Afbeelding: Voorbeelden van ‘repair cues’ - een inkeping aan de buitenkant geeft aan waar het product geopend kan worden, een icoontje aan de binnenkant helpt met het identificeren van productonderdelen.
Een nieuw product kopen kan plezierig zijn. Wat als reparatie dit gevoel ook kan opwekken? Ontwerpers kunnen helpen om reparaties efficiënt, betaalbaar en zelfs leuk te maken.
―
Renske van den Berge
Renske's promotieproject maakte deel uit van een groter Horizon 2020 project genaamd PROMPT (Premature Obsolescence Multi-stakeholder Product Testing Programme) dat zich richt op het ontwikkelen van een toetsingssysteem om de levensduur van consumentenproducten te beoordelen voordat ze op de markt komen. Het doel is om de bruikbare levensduur van producten te verlengen en bij te dragen aan de overgang naar een circulaire economie. Momenteel werkt ze als gedragswetenschapper bij de afdeling Energie- en Materiaaltransitie van TNO, de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek, waar ze haar werk aan de transitie naar een duurzamere samenleving voortzet.
