"Pas halverwege mijn promotieonderzoek begon ik meer aan duisternis te denken dan aan verlichting," geeft Dr. Taylor Stone toe, toen hem werd gevraagd wat hem ertoe bracht zich te concentreren op het ontwerpen voor duisternis. In het jaar 2019 verdedigde Stone zijn proefschrift aan de faculteit Techniek, Bestuur en Management over dit onderwerp bij de faculteit TBM. In zijn proefschrift stelt Stone voor om te ontwerpen voor duisternis door negen waarden van duisternis op te nemen. Toen hij startte met zijn onderzoek was zijn uitgangspunt precies het tegenovergestelde, namelijk gericht op de negatieve effecten van kunstlicht. Voorbeelden van deze effecten zijn energieverspilling; schade aan ecosystemen en dieren in het wild; schadelijke effecten op de gezondheid en het welzijn van de mens; en het niet kunnen ervaren van de nachtelijke hemel.

Negen waarden van duisternis

Als je de negatieve effecten van verlichting wilt aanpakken, dacht Stone, waarom dan niet focussen op de positieve effecten van het tegenovergestelde: duisternis. Door zijn negen waarden (hierboven geïllustreerd) te gebruiken, wil hij een herwaardering maken van wat duisternis is en kan betekenen voor ons, voor onze gezondheid en voor onze omgeving. Klinkt heel rustgevend, aangezien de gemakkelijkst bereikbare nachthemel op Google te vinden is in plaats van in onze directe omgeving. Om zijn filosofie tastbaarder te maken, stelt de dokter van de duisternis praktische toepassingen voor waarin deze waarden kunnen worden gebruikt.

Lichtplan voor recreatiegebied Delftse Hout

Stone werkt samen met lichtontwerpbureau Atelier LEK, ondernemersvereniging Delftse Hout en andere lokale belanghebbenden om een masterplan voor het Delftse Hout te ontwikkelen, bedoeld als proeftuin en voorloper voor verantwoorde verlichtingsstrategieën. Het Delftse Hout is een belangrijk recreatiegebied dichtbij het stadscentrum van Delft. Verbeterde verlichting is als een prioriteit aangewezen voor toekomstige ontwikkelingsplannen voor het gebied en toekomstige verlichting moet de nachtelijke ecologie zoveel mogelijk behouden en lichtvervuiling tot een minimum te beperken. Tegelijkertijd moet het ook een veilige omgeving bieden voor fietsers die bijvoorbeeld voor woon-werkverkeer door het park fietsen.

Nachtelijke fietstocht

Om een goed beeld te krijgen van de problematiek in het gebied, organiseerden Stone en Atelier LEK een nachtelijke fietstocht met lokale belanghebbenden, een politieagent, ecologen en studenten. Deze rit maakte duidelijk dat sommige delen in het gebied te donker zijn voor fietsers om hun weg goed te vinden en dat ze zich ook onveilig voelen, terwijl in andere delen nodeloos verlichting is aangebracht. "In de dynamische en responsieve verlichtingsstrategie gaan we ideeën ontwikkelen voor minimale lichtingrepen die de bewegwijzering en veiligheid in het recreatiegebied verbeteren en tegelijkertijd rekening houden met diersoorten zoals vleermuizen via een goed gebruik van lichtkleuren en helderheidsniveaus".

Responsieve strategieën

Stone noemt interventies zoals sensoren die reageren op activiteit of voorkeuren, om bewegwijzering en het veiligheidsgevoel te verbeteren en die het energieverbruik tot een minimum beperken zoals prototype sensoren die de verlichting aanpassen aan veranderende omgevingsomstandigheden (bijvoorbeeld schemeringsuren, bewolking, maanfasen). En de ontwikkeling van verlichtingsscenario's die inspelen op behoeften van diersoorten, zoals foerageertijden van vleermuizen. “Een combinatie van deze gebruikers-, milieu- en ecologische strategieën kan zich aanpassen aan seizoen cycli en de lokale ecologie, waardoor een nieuw nachtlandschap, nachtelijke ervaring en een veilige omgeving ontstaat. Het helpt zelfs om energie- en kostenbesparingen te maximaliseren. "

Betrokkenheid van studenten

Naast zijn onderzoekswerk geeft Stone ook les aan ingenieursstudenten aan de TU Delft. In het project Delftse Hout komen beide activiteiten samen. Onderzoek wordt daarmee naar de Delftse gemeenschap gebracht en tegelijkertijd kunnen studenten helpen bij het oplossen van echte problemen, in dit geval het beschermen van de duisternis in een heldere wereld. “Ik geef les in verantwoord innoveren en wil ‘value sensitive design’ in het onderwijs integreren onder andere door mijn studenten bij dit project te betrekken. Vorig jaar deden ze onderzoek naar lichtvervuiling in het recreatiegebied. Dit jaar richten ze zich op het opknappen van doorgangen onder viaducten, die door gebruikers vaak als onveilig worden ervaren. Het is geweldig om het enthousiasme en de out-of-the-box ideeën van de studenten te zien. Je merkt dat ze het leuk vinden om een steentje bij te dragen aan de samenleving. Ze hebben het gevoel dat ze echt een verschil kunnen maken, en tegelijkertijd leren ze werken als een ingenieur met oog voor value sensitive design”, legt Stone uit.

Baanbrekende best practices

Het plan Delftse Hout is nogal innovatief en heeft een radicale kijk op stadsparkverlichting. Een groot deel van de concepten is niet eerder getest en Stone weet nog niet welke uitdagingen op technisch, politiek of sociaal vlak op zijn pad komen. Dit weerhoudt het projectteam er niet van om ambitieus te zijn: “Het is een verkennend project en we hopen best practices te ontwikkelen die bijdragen aan baanbrekende duurzame, efficiënte en ecologisch gevoelige verlichtingsplannen. We zijn vastbesloten om het eerste stedelijke gebied in Europa te worden dat het Urban Night Sky Place-certificaat van de International Dark-Sky Association behaalt”, sluit Stone daadkrachtig af.

Bron: TU Delta, auteur Nina van Wijk
Headerfoto door Sander van Iersel