“Het Sphinxkwartier ligt aan de Maas en dankt zijn naam aan een bekende Nederlandse aardewerkfabriek”, aldus Alex. “Sommige gebouwen zijn herontwikkeld en sommige zijn verlaten en toegeëigend door een groep krakers die daar een cultureel centrum uitbaten. Dit heeft zich in twintig jaar tijd op een organische manier ontwikkeld en levert een waardevolle bijdrage aan de Maastrichtse gemeenschap.”

Krakers

Alex en zijn teamgenoten bestudeerden eerst het gebruik en de programmering van de verschillende ruimtes door de krakers, waarbij ze parallellen trokken met zelfvoorzienende kloostergemeenschappen. Vervolgens leverde hij een bijdrage aan het ontwerp van een stedenbouwkundig plan dat op verschillende vlakken van meerwaarde is voor het gebied. “We werkten aan allerlei soorten dingen, van een verbeterde hoogwaterbescherming tot betere leefomstandigheden voor de plaatselijke fauna vanuit ecologisch oogpunt.” Voor zijn masterscriptie richtte Alex zich op het culturele centrum van de krakers. “Toen we aan het stedenbouwkundige plan werkten, besteedde de gemeente de herontwikkeling van het door de krakers bezette perceel aan en kocht deze een aangrenzend perceel om een nieuwe weg aan te leggen.”

Alex is bang dat de herontwikkeling door commerciële projectontwikkelaars zal leiden tot grootschalige sloop van de gebouwen. Hierdoor zullen de krakers van het perceel worden verdreven en gaan de sociale en culturele functies van hun gemeenschap verloren: van rommelmarkten en een voedselbank tot concerten en tentoonstellingen. “Om zoveel mogelijk sociale en materiële waarde te behouden, leek het me interessant om het programma van de krakers ‘op te rapen’ en dit over te zetten naar een ander perceel. Ik maak daarbij ook gebruik van de beschikbare industriële gebouwen zoals een voormalige aardewerkfabriek, loodsen en een in onbruik geraakte brug, waarbij dus juist de materiaalvoorraden ter plaatse worden hergebruikt.

‘Gebruiken wat er al is’

Hij bedacht een uitgebreid plan voor het aangrenzende perceel, inclusief twee nieuwe gebouwen die worden opgetrokken uit hergebruikte materialen en de herinrichting van twee verlaten gebouwen. Alex concipieerde een nieuw onderkomen voor de krakersgemeenschap en, met hun hulp, een alternatief cultureel centrum. Naast verschillende functionele ruimtes, zoals een grote multifunctionele zaal boven op een deels ontmantelde brug, bracht hij voormalige woonruimtes terug. Deze zijn gebaseerd op archieftekeningen voor de huisvesting van fabrieksarbeiders in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw.

Alex beschreef en rangschikte de ter plaatse beschikbare materialen, waarbij hij de toepasbaarheid en waarde van afzonderlijke bouwelementen probeerde te kwantificeren. “De brug is bijvoorbeeld gebouwd met 26 meter lange prefab betonnen liggers. Die lijken nog in goede staat te verkeren. En omdat de brug niet in de stedenbouwkundige plannen voorkomt, stel ik voor om deze te ontmantelen en de liggers te gebruiken als grote uitkragende liggers, belangrijke bouwkundige elementen voor de nieuwe gebouwen.”

Ook heeft hij in zijn herinrichting het metalen vakwerk, hergebruikte bakstenen, betonplaten en staalskeletten opgenomen. Niet alle benodigde bouwmaterialen worden echter ter plaatse teruggewonnen; hergebruik en nieuwe onderdelen gaan hand in hand. “De nieuwe onderdelen zijn standaard industriële producten die later kunnen worden gedemonteerd, zodat ze kunnen worden aangepast en hergebruikt.” Alex, een man met vele talenten, bouwde ook zijn eigen grote schaalmodel waarvoor hij veel van de onderdelen voor het project met een laser heeft uitgesneden. Uiteindelijk, zegt hij, is zijn ontwerp bedoeld om mensen een ruimte te bieden waarin ze hun eigen programma kunnen ontwikkelen. “Ik heb niet geprobeerd ze een visie op te leggen van wat er zou moeten komen, maar juist te profiteren van de waarde die al aanwezig is.”