De moeizame relatie tussen mens en meeuw maakt dat de meeuwenpopulatie onder druk staat. Een belangrijke oorzaak is de verdwijnende braakliggende grond in de haven van Rotterdam, de thuisbasis van het dier. IO student Joanna van der Leun ontwierp voor de meeuwen een nestje dat je op de daken van havenloodsen kan plaatsen. Dat beschermt hen tegen weer en wind, en houdt ze weg van de stad.
Het is heerlijk zomerweer. Op de dijk van Scheveningen is het gezellig wandelen met een bakje friet in de hand. Maar wat is dat in de lucht? Plots schiet een vogel in een duikvlucht op je af. Hij grijpt naar de friet. Die laat je gelijk vallen en je zoekt dekking. Heb je dat wel eens zien gebeuren? Kan je raden om welk dier het gaat? Het is natuurlijk een meeuw, op zoek naar een lekkere hap.
Je zou het niet zeggen, maar de meeuwenpopulatie staat in Nederland onder druk. Van de elf meeuwensoorten die hier leven, heeft vooral de Mantelmeeuw het moeilijk. Joanna van der Leun, die dit jaar afstudeerde bij de faculteit Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft, wilde met haar afstudeerproject iets doen om meeuw en mens te helpen naast elkaar te leven.
Meeuwen zoeken hun heil steeds meer in de stad. Zo komen ze in aanraking met mensen. Met alle overlast van dien.
―
Joanna van der Leun
Joanna vertrok daarvoor vanuit een systemic design-benadering. Waarbij je als ontwerper complexe problemen oplost door eerst naar systemen te kijken en vervolgens creativiteit gebruikt om oplossingen en interventies te ontwerpen. Ze werkte onder de vleugels Prof. Brechje van Eekelen.
20.000 broedparen
Momenteel zijn er 20.000 broedparen in de haven van Rotterdam. Dat lijkt veel, maar de laatste jaren gaat hun aantal steevast achteruit. Vroeger hadden ze het goed, hun populatie explodeerde vanaf de jaren ’90. Ze konden genieten van dode vis die door vissersboten terug werd gesmeten. Maar door regelgeving mag dat niet meer. Die vis wordt nu verwerkt tot bijvoorbeeld visolie.
“Dus zoeken ze hun heil steeds meer in de stad, waar wel voedsel is”, vertelt Joanna. “Dan kom je in aanraking met mensen. Met alle overlast van dien. Denk aan gemeentes zoals Den Haag, Alkmaar, Rotterdam.”
Meeuwen verdienen hier een plaats. Ze maken deel uit van ons ecosysteem, en daarom zijn ze ook beschermd. De haven is hun thuis.
―
Joanna van der Leun
“Toch verdienen de dieren hier een plaats. Ze maken deel uit van ons ecosysteem, en daarom zijn ze ook beschermd. De haven is hun thuis. Er zijn relatief weinig mensen en er is nog braakliggende grond. De dieren blijven zo ook weg van de stad en van broedplaatsen waar nog kwetsbaardere vogels nesten.”
Gestolde eieren
Net die braakliggende gronden zijn zo populair bij de Mantelmeeuw, die bij voorkeur op de grond broedt. Maar die zijn aan het verdwijnen, om er fabrieken of loodsen op te zetten bijvoorbeeld. Daarnaast is ook de vos sinds enkele jaren actief in de haven.
“De meeuwen zoeken het dus hogerop”, vervolgt Joanna. “Maar de daken van die goedkope havenloodsen zijn daar niet op ingericht. Ze worden te heet, waardoor de eieren kunnen stollen. En als de kuikens toch uitkomen, springen ze van het dak door de hitte. Ze komen tussen de mensen terecht en de meeuwen gaan aanvallen om hun kuikens te beschermen.”
Schuilen tegen de elementen
Daarom ontwierp Joanna een meeuwennestje dat op het dak van loodsen geïnstalleerd kan worden. Haar kennis haalde ze uit onderzoek naar de habitat van de meeuwen en door vanuit een meeuwenperspectief naar de haven te kijken. Zo ontdekte ze dat lage vegetatie belangrijk is als bescherming tegen de elementen, en ook als manier om zich te verstoppen voor andere meeuwen en roofdieren.
Het ontwerp heeft een diameter van 80cm en heeft vooraan een vakje met grind waar de meeuwen hun eieren kunnen leggen. Dat wordt omringd door een muurtje dat beschermt tegen de wind. Achter het muurtje zit een holte waar de kuikens kunnen schuilen tegen de zon en mogelijke vijanden. “De nesten moeten minimaal een meter van elkaar liggen, want meeuwen zijn territoriaal, ze houden elkaar graag in de gaten.”
Wij hebben als mensen een grote impact op het dierenleven. Ik denk dat het belangrijk is om daarmee rekening te houden wanneer we in een omgeving ingrijpen.
―
Joanna van der Leun
Joanna denkt dat oplossingen zoals deze belangrijk zouden kunnen zijn voor mens, dier en haven. “De Mantelmeeuw is een beschermde diersoort. Als de aantallen verder blijven dalen, zou het kunnen dat de haven geen nieuwe terreinen meer mag vrijgeven als gevolg van de Natura 2000-wetgeving. Ik heb ook van experten zoals Roland-Jan Buijs gehoord dat er wel eens een massakolonisatie zou kunnen komen van meeuwen naar de stad, door gebrek aan voedsel en grond. Wij hebben als mensen een grote impact op het dierenleven. Ik denk dat het belangrijk is om daarmee rekening te houden wanneer we in een omgeving ingrijpen.”
