De in Bulgarije geboren en getogen Gospodinova studeerde architectuur in Stuttgart en volgde ook vakken aan de Università di Roma Sapienza. Door haar interesse in milieuvraagstukken nam ze als studente zitting in het duurzaamheidscomité van de AEGEE (Association des états généraux des étudiants de l’Europe), het Europees studentenforum. “Nadat ik twee jaar in Dresden heb gewerkt, ben ik naar Delft gegaan om mijn technische kennis te verbeteren en meer inzicht te krijgen in de principes van circulariteit.”

Planning vooraf

In Delft sloot ze zich aan bij Project Safe Refuge, een initiatief van jonge ontwerpers om onderzoek te doen naar de ontwikkeling van tijdelijke huisvesting voor Oekraïense vluchtelingen. Gospodinova legt uit dat tijdelijke huisvesting bedoeld is om mensen gedurende langere tijd onderdak bieden, dus voor een periode van een halfjaar tot mogelijk drie jaar. “De vraag hoe circulaire principes met zulke semi-tijdelijke huisvesting verenigd zouden kunnen worden, leek mij een goed scriptieonderwerp.”

Door onderzoek te doen naar de praktische kanten van humanitaire hulp kwam ze erachter dat hulporganisaties het probleem van onderdak en huisvesting heel verschillend benaderden, van zeer plaatselijke oplossingen tot grootschalige overheidsprojecten. Om diverse redenen bleek informatie over wat er na afloop van zulke projecten met de gebruikte goederen en bouwmaterialen gebeurde, zeer spaarzaam te zijn. “Dankzij een online-cursus van de Internationale Federatie van Rode Kruis- en Rode Halvemaan-verenigingen (IFRC) begreep ik beter hoe in crisissituaties huisvesting wordt opgezet. Ook heb ik veel opgestoken van mensen als Eefje Hendriks, assistent-professor Rampbestendigheid en Humanitaire Hulp aan de Universiteit Twente.”

Bouwdelen van tijdelijke huisvesting, vaak van materialen als plastic en aluminium, worden na gebruik weggegooid of verbrand, wat leidt tot veel vervuiling en een aanzienlijk verlies aan materiaal. “De innovatie in de hulpverlening loopt achter. Het integreren van circulariteit in tijdelijke huisvesting kan die innovatie aanzwengelen.” Omdat sommige landen en regio’s vaker dan andere worden getroffen door overstromingen, hittegolven en andere klimaatgerelateerde risico’s, zou een duurzame respons op zulke rampen volgens Gospodinova ruim van tevoren gepland kunnen worden.

Materiaalbanken

In haar onderzoek naar tijdelijke huisvestingseenheden heeft Gospodinova de voordelen en risico’s van de toepassing van circulaire bouwprincipes op vier gebieden in kaart gebracht: ontwerp, materialen, fabricage en beheer. “Door het gebruik van plaatselijk beschikbare materialen kan bijvoorbeeld veel worden bespaard op materiaalkosten en transport, maar dat kan ook leiden tot uitputting van lokale bronnen .” Al met al heeft ze op basis van 24 circulaire bouwprincipes een tweezijdige tool voor ontwerpers, planners en andere betrokkenen ontwikkeld: een lijst van aanbevelingen die tijdens het ontwerpproces gebruikt kan worden en een visuele beoordeling van bestaande projecten. “Verschillende overwegingen op alle vier gebieden worden verbeeld aan de hand van ‘stoplichten’ – van groen tot rood – en bieden de gebruiker de mogelijkheid om het potentieel voor een circulaire aanpak van een bepaald ontwerp in een specifieke setting te beoordelen.”

Om de werkzaamheid van haar tool te demonstreren, paste ze hem toe op een project in de Pakistaanse provincie Sindh, waar talloze dorpen na de zware overstromingen van 2022 ontvolkt zijn geraakt. “Ik heb bamboe, kalk en hennep geïdentificeerd als biomaterialen met een groot potentieel, omdat ze in deze regio alom beschikbaar zijn.” Van kalk en hennepvezels kunnen ‘hempcrete’-panelen worden gemaakt, die uitstekende isolerende eigenschappen hebben. “Door de bouwdelen ontmantelbaar te maken, kunnen tijdelijke onderkomens die uit zulke panelen worden opgetrokken als materiaalbanken voor de plaatselijke economie worden gebruikt.” Ze wijst erop dat bamboe tegelijkertijd wordt gezien als een materiaal voor armelui. En hoewel hennep legaal kan worden gekweekt om vezels te produceren, is deze plant een soort cannabis die vaak wordt geassocieerd met drugsgebruik. "Sociale en culturele vooroordelen behoren tot de factoren die bepalen of circulaire bouwprincipes kunnen worden toegepast en op welke schaal.”

Ingewikkeld? “Ja, want er bestaat een aanzienlijke kloof tussen theorie en praktijk. Echter zie ik binnen de hulpverleningssector wel een toenemende interesse in het onderwerp. Er zijn al richtlijnen voor duurzaamheid ontwikkeld. Ik ken een project waarbij het plastic zeil dat voor tenten wordt gebruikt, is vervangen door een materiaal met een lagere CO₂-voetafdruk. De verandering gaat langzaam, maar is wel op komst.”

Dit verhaal is gepubliceerd: maart 2024

Meer informatie

De volledige scriptie is beschikbaar via onderstaande link:

• Circular Transitional Housing for displaced people in extreme conditions: the case of Pakistan

 Julia Gospodinova werd begeleid door Olga Ioannou en Job Schroën.