Een ongeluk zit in een klein hoekje, dat hebben we allemaal weleens ondervonden. Maar als het fout gaat in de chemische industrie kan dat rampzalige gevolgen hebben. Genserik Reniers, TU Delft hoogleraar op het gebied van veiligheid en gevaarlijke stoffen, wil veiligheid op de kaart zetten zodat menselijk leed, maar ook economische verliezen, zoveel mogelijk worden geminimaliseerd: ‘Er valt relatief gemakkelijk veel winst te behalen’.
Veiligheid als kostenpost
“Helaas wordt veiligheid nog te vaak als een kostenpost beschouwd in het bedrijfsleven. In veel gevallen worden besluiten over veiligheid genomen op basis van ‘het onderbuikgevoel’ en werkervaring. Dat is niet wenselijk en moet en kan ook anders”. In zijn werk ontwikkelt Reniers samen met andere onderzoekers onder andere modellen om veiligheidscultuur te meten, software om op een slimme manier de kans te laten dalen dat het ene ongeluk in bedrijf A het volgende veroorzaakt in bedrijf B en expertise om (niet) technische barrières die veiligheid in de weg staan zichtbaar te maken. “Met deze tools en kennis krijg je veel beter grip op risicoscenario’s en kan je betere, meer alles omvattende besluiten maken over investeringen in veiligheidsmaatregelen”.
Veiligheid als hypothetische baat
“Natuurlijk is de economische bedrijfsvoering belangrijk. Bedrijven voelen echter vaak een vals spanningsveld tussen economie en investeringen in veiligheid. Er is nog te weinig besef bij bedrijven dat het veiligheidsmodel er juist is om op een duurzame manier winst te maken. Want vergeet niet dat de kosten van onveiligheid torenhoog oplopen, zeker bij ongelukken met gevaarlijke stoffen”. Daarom is het zo belangrijk om bij veiligheid, niet alleen naar het eigen bedrijf of de getroffen installatie te kijken, maar ook naar de directe omgeving die mogelijk wordt aangetast als er iets misgaat en ook dat economische plaatje mee te nemen in risicoscenario’s. Reniers: “Veiligheid is een hypothetische baat, maar bedrijven zien dit vaak niet of onvoldoende”.
Bewustwording
Reniers raakte gefascineerd door de veiligheidskunde tijdens zijn promotieonderzoek naar een geclusterde veiligheidscultuur in de chemische industrie. “Ik ondervond hoe divers en boeiend het onderwerp veiligheid is en hoeveel onbegrip en onwetendheid er was op dit gebied. Het verbaast mij nog steeds hoe het gezond verstand soms weinig aanwezig is als het om veiligheid gaat. Veel ongelukken in bedrijven zijn vermijdbaar alleen al puur door verandering van houding. Ik wil mensen daarvan bewust maken”.
Onveiligheid is geduldig
Een grote uitdaging is dat de industrie over het algemeen niet open staat voor nieuwe inzichten. Het is lastig om een bedrijfscultuur, attitude en gedrag te veranderen. ‘Het gaat toch al jaren goed, waarom moet het dan anders’, is vaak de gedachte. Of zoals Reniers het zegt: “Good is the enemy of great. Maar je kúnt nooit stilzitten, een omgevingsbewuste en onderzoekende houding is noodzakelijk want onveiligheid is geduldig”. Als het gaat om veiligheid ligt er een belangrijke taak voor leidinggevenden in bedrijven. Zij zijn bepalend voor cultuurverandering. “Als het top- en/of middenmanagement het niet zo nauw neemt met veiligheidsmaatregelen, sijpelt dat door naar de werkvloer. Daarom is leiderschap zo belangrijk. Als van bovenaf wordt beslist dat vanwege veiligheidsoverwegingen wél alle tien de bouten moeten worden aangedraaid in plaats van maar zes, ook al kost dat twee keer zoveel tijd, dan gebeurt dat ook. Medewerkers voelen zich dan ook gesteund om veiligheid boven snelheid te kiezen”.
Samenwerking
Essentieel in het ‘verduurzamen’ van veiligheid is samenwerking. Samenwerking tussen bedrijven onderling, maar ook met de overheid en de wetenschap. Hier valt heel veel winst te behalen. Samenwerking tussen bedrijven vindt nu ook al plaats maar is vooral operationeel en reactief. Het zou beter zijn om gezamenlijk na te denken over preventie investeringen, op strategisch en tactisch niveau. “Door near-misses en incidenten te delen, kunnen bedrijven optimaal van elkaar leren. Toch gebeurt dit onvoldoende. Wantrouwen en angst voor straffen in de vorm van bijvoorbeeld strengere maatregelen vanuit de overheid of inspectiediensten, zorgen er nu voor dat fouten soms worden weggemoffeld. “Een gemiste kans”, zegt Reniers. Hij is groot voorstander van transparantie in de industrie. “Een zondebokcultuur is funest voor het vergroten van veiligheid. Wat dat betreft kan de chemische industrie en haar relatie tot de overheid, leren van de luchtvaart waar missers wel worden gedeeld”. Tegelijkertijd geeft ook hij aan dat dit moet groeien. Openheid van zaken geven kan pas als er onderling vertrouwen is.
De rol van burgers
Die openheid wordt ook steeds meer afgedwongen door burgers. Zij worden steeds mondiger en zijn beter geïnformeerd met de komst van de nieuwe omgevingswet. Sociale media zorgen er ook voor dat niks meer onder het tapijt kan worden geveegd. Dit dwingt bedrijven om met veiligheid, maar ook met ethische kwesties bezig te zijn. Een goede zaak wat Reniers betreft want: “Hoe minder incidenten die makkelijk te vermijden zijn, hoe beter.”
Safety Delta Nederland
Op 5 oktober 2020 ondertekenden (petro)chemische industrie, wetenschap en de overheid een convenant om gezamenlijk te werken aan de veiligste (petro)chemische industrie ter wereld. Met het Safety Delta Nederland (SDN) convenant willen de partijen de vertrouwensrelatie verstevigen en geven zij aan nauw samen te willen werken en gezamenlijk nieuwe kennis te ontwikkelen, te verspreiden en te benutten ter bevordering van preventie en veiligheid in de industrie.
Lees meer over Safety Delta Nederland.
Al sinds 2017 is Genserik Reniers van faculteit TBM betrokken bij het SDN initiatief.
Video-verslag High Level bijeenkomst DV2030/SDN
Op 5 oktober is tijdens de High Level bijeenkomst teruggekeken op de oogst van vier jaar samenwerking in het programma DV2030, en werd op feestelijke wijze de SDN gelanceerd.
Via deze link vind je het video-verslag van de bijeenkomst.
(wachtwoord is Minienw510)
