Revolutie in modelleren van reisgedrag

Hoe krijg je de automobilist uit de auto? Hoe maak je alternatieven als OV en de fiets aantrekkelijk? ‘Mensen die veel in de auto reizen, maken in hun perceptie alternatieven onaantrekkelijk,’ aldus Maarten Kroesen, onderzoeker naar reisgedrag bij de TU Delft. Zijn baanbrekende onderzoek op het gebied van houding en reisgedrag kan weleens het verschil maken, maar vergt ook harde maatregelen die autogebruik onaantrekkelijk maken. Net zoals de harde maatregelen rondom de coronavirusuitbraak van nu onze houding ten opzichte van thuis werken en leren wel eens zouden kunnen veranderen.

Simplistisch

‘De huidige modellen die worden gebruikt om reisgedrag te onderzoeken geven een te simplistisch beeld van de werkelijkheid. Ze gaan ervan uit dat verandering in houding zorgt voor verandering in gedrag, terwijl dit veel complexer ligt. Maar overheidscampagnes en beleid zijn wel op dit principe geënt,’ geeft Kroesen aan. Het is gericht op subtiele beïnvloeding die een positieve houding moet bewerkstelligen voor alternatieve vervoersmiddelen, maar dat zet geen zoden aan de dijk. In het onderzoeksveld naar reisgedrag wordt al vijftig jaar genegeerd dat de modellen die onderzoekers gebruiken eigenlijk onvolledig zijn, omdat de wederkerigheid van houding versus gedrag ontbreekt. ‘Iedere keer als ik een onderzoeksrapport las, stoorde ik mij hieraan’, zegt Kroesen. Samen met collega wetenschapper Caspar Chorus besloot hij dat de tijd rijp was voor nader toegepast onderzoek. Al in de zeventiger jaren werd de kiem gelegd voor de wederkerige relatie. Alleen is deze theorie nooit getest. ‘Hier op de TU Delft hebben we dat als eerste wél gedaan,’ vertelt Kroesen. Met de nieuwste statistische methoden werden 1376 respondenten ondervraagd.'

Harde maatregelen

Het onderzoek toont aan dat reizigers hun houdingen en percepties aan het gedrag aanpassen en dat het effect zelfs groter is dan andersom. De bevindingen over deze wederkerigheid zorgen voor onrust en opwinding in het onderzoeksveld naar reisgedrag. Het laat zien dat harde maatregelen nodig zijn om de automobilist uit de auto te krijgen, met alleen beïnvloeding van houdingen en percepties komen we er niet. ‘Je moet zorgen dat direct ander gedrag wordt gestimuleerd, daarna verandert ook de houding ten aanzien van het andere gedrag. Zo zal het invoeren van een kilometerheffing een veel doeltreffender prikkel zijn om mensen de auto uit te krijgen dan voorlichting geven over alternatieve vervoerswijzen,’ legt Kroesen uit, ‘iets wat we intuïtief allemaal wel aanvoelen, maar wat we nu ook met onderzoek kunnen onderbouwen’.

Er zijn harde maatregelen nodig om de automobilist uit de auto te krijgen

Mobiliteitspilot

Een onlangs gehouden mobiliteitspilot onder medewerkers van TU Delft laat ook zien een aantrekkelijke regeling aanzet tot wenselijk reisgedrag. Medewerkers die gewoonlijk met de auto naar het werk kwamen, konden gratis een e-bike testen of met het OV reizen voor een periode van 8 weken. De pilot was een groot succes en heeft gezorgd voor structurele overstappers naar anders reizen. Uit een tussenrapportage blijkt dat 90% van de testers een e-bike wil blijven gebruiken. Een deel heeft ook een e-bike aangeschaft om naar het werk te fietsen en zelfs de tweede auto verkocht omdat die niet meer nodig is. Zelfs verstokte automobilisten die al 20 jaar met de auto naar het werk kwamen en sceptisch waren over een e-bike, zijn om: ‘De reisduur viel eigenlijk best mee en het weer ook, daarnaast voel ik me veel fitter. En niet meer in de file hoeven staan is ook prettig,’ zegt een van de deelnemers. ‘Werkgevers kunnen dus ook hun steentje bijdragen om reisgedrag te veranderen. Een fiscale regeling voor elektrische fietsen kan mogelijk ook effectief werken,’ aldus Kroesen, ‘waar het om gaat is dat er een directe prikkel is om het gewenste gedrag uit te voeren’.

Stappen zetten

Kroesen vindt het mooi dat zijn onderzoek bijdraagt aan modellen die een completer beeld geven van de relatie tussen houding en gedrag en hoe ze elkaar beïnvloeden, in ieder geval op het gebied van vervoer. Wat ik persoonlijk heel spannend vind aan mijn specialisatie is leren begrijpen hoe gedrag tot stand komt. Mobiliteit heeft ook een impact op andere disciplines en dat daagt je uit om een breder perspectief te hanteren. In mijn geval heeft het mijn enthousiasme voor het doen van fundamenteel onderzoek echt vergroot, maar dat beleidsmakers met deze kennis nu echt verder kunnen komen in het stimuleren van duurzaam reisgedrag is natuurlijk fantastisch', benadrukt Kroesen.

Stappen zetten

‘Beter leren begrijpen hoe gedrag tot stand komt, vind ik zelf heel boeiend aan mijn vak. Mobiliteit raakt ook aan zoveel andere disciplines, wat maakt dat je wordt uitgedaagd om breed te kijken. Zelf word ik vooral enthousiast van het uitvoeren van fundamenteel onderzoek, maar dat deze kennis beleidsmakers nu in staat stelt om echt stappen te kunnen zetten om duurzamer reisgedrag te stimuleren is natuurlijk fantastisch’, besluit Kroesen.