Een zeecontainer. Op een vrachtwagen lijkt hij groot, maar eenmaal in de container met dichte deur is het krap en claustrofobisch. Alles is volgebouwd met gebruikte en gereviseerde apparatuur, kabels, stekkers, contactdozen, sirenes, lampen en systeemwanden. Nikolic: "In de game spelen we een deel van de Rotterdamse haven na met industrie en energievoorziening. De modellen en de data komen uit de praktijk van projecten als Windmaster en Gridmaster waar we aan modellen voor investeringsbeslissingen in de energiesector werken. Dit maakt het spel realistisch." 
De zeecontainer kan makkelijk via een vrachtwagen naar het hoofdkantoor van bijvoorbeeld TenneT worden gebracht. Daar kunnen bestuurders ter plekke de game spelen. "Daarna kan ik 'm naar een hogeschool rijden. Zijn studenten beter in de game dan bestuurders? Ik denk het wel."

Modelleren voor duurzame wereld

Computermodellen, kabels, buizen en energietransitie. Een vreemde combi? "Voor mij niet. Van kinds af aan speel ik met computers en programmeer ik. Tijdens mijn studie chemische technologie ervaarde ik voor het eerst de enorme milieu-impact van de chemische industrie. Hoe meer ik erover leerde, hoe meer de ernst van de situatie tot me doordrong, maar ook de complexiteit om dit te begrijpen en op te lossen. In mijn huidige werk kan ik mijn interesse voor computers en modelleren combineren met de duurzaamheidsuitdaging waar we voor staan. Dankzij de sociale wetenschappers van de faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM) zie ik ook het belang in van het begrijpen van niet-rationele, onlogische en soms waanzinnige groepsgedrag. Deze stap naar de sociale aspecten van modelleren van duurzaamheidsproblemen past goed bij me: als creatief brein en maker van gereedschappen wil ik bijdragen aan het oplossen van het wereldwijde duurzaamheidsvraagstuk. Ik wil hierin aan de goede kant van de geschiedenis staan."

Wicked problem

Voor onze toekomstige energievoorziening worden investeringsbeslissingen genomen die kostbaar zijn en die langdurig grote effecten hebben onder diepe onzekerheid. "Het is een wicked problem, een probleem waar we geen eenduidige probleemdefinitie van kunnen maken en waar je het überhaupt nooit met elkaar eens kan zijn over de mogelijke oplossingen. Energie-infrastructurele projecten zijn daarnaast bijzonder duur en traag. Naast techniek en objectieve feiten spelen ook de ervaren kwaliteit, waarden en normen van betrokkenen een rol. De keuze die de minister moet goedkeuren, wordt door een kleine groep mensen gemaakt. Ik denk dat er in Nederland 50 tot 70 mensen bij netbeheerders, transportbeheerders en energieleveranciers bezig zijn met de langetermijnplanning. Ik vind het belangrijk om in dat complexe besluitvormingsproces ook te snappen wat de rol van het individu is. Wat gaat in het hoofd van de mensen om en hoe worden ze beïnvloed door dingen om hen heen? Aan de ene kant zijn ze rationeel: ze rekenen alles door en kijken naar getallen, grafiekjes en hun eigen modellen. Maar er zit ook een belangrijke emotionele component. Als we inzicht hebben in de invloed van emoties en stress op de besluitvorming bij zulke grote, complexe en abstracte vraagstukken, dan kunnen we betere sociale processen, modellen en institutionele inrichtingen ontwerpen. Uiteindelijk wordt en daarmee de energietransitie beter gedragen en geaccepteerd."

Transdisciplinair

Op de faculteit tijdens de lockdown, raakte Nikolic in gesprek met collega Geertje Bekebrede: ”Zij verzuchtte dat het gebrek aan fysiek contact tijdens de lockdown de leerprestaties van de studenten negatief beïnvloedde en onderzoeksprojecten ingewikkeld maakte. Tijdens die toevallige ontmoeting werd het idee voor een fysieke game geboren: geen papier, speelbord of computer, maar een fysiek en interactief spel dat met je communiceert, een Infrarium. Deelnemers ondervinden hoe complex het infrasysteem is en ze voelen de druk, de spanning en de onverbiddelijkheid van keuzes. Wat gaat er om in het hoofd van beslissers, hoe maken ze keuzes? Als knutselaar vind ik het hartstikke tof een fysiek spel te ontwerpen dat je met je handen kunt bouwen. Mijn kantoor ligt vol zelfgemaakt gereedschap en daar zie ik een belangrijke rol voor wat wij als universiteit doen: de gereedschappen verrijken, zodat belanghebbenden een alomvattender antwoord kunnen krijgen en een zinniger en nuttiger besluit kunnen nemen. Het combineren van technische wetenschappen met inzichten vanuit sociale en humanitaire disciplines is ook waar de kracht zit van onze faculteit TBM."

Wie faalt het minst?

De Energy Grid Game wordt gespeeld door drie spelers met verschillende rollen en belangen. Denk aan een havenmeester, een manager van een fabriek en een manager van een energiebedrijf. Zij moeten beslissingen nemen hoe ze de energie-infrastructuur gaan inrichten. De panelen in de container stellen fabrieken voor en deelnemers moeten zware kabels trekken en vastschroeven via grove koppelingen. Samenwerken en spullen doorgeven in een kleine, donkere ruimte is lastig. Deelnemers voelen de fysieke beperking van het ondergrondse. Dit komt overeen met de volle ondergrondse infrastructuur van de Rotterdamse haven. Als je een te korte kabel hebt gepakt, dan moet je dat snel ongedaan maken. En dat kost je veel geld, want in de tussentijd staat er een fabriek stil. Onder druk, stress en fysiek ongemak maak je een besluit en moet je op de blaren zitten. Als de rook dikker wordt, symboliseert dat de toegenomen CO2-uitstoot. Alles wat je wel of niet doet, heeft consequenties. Voor de verkeerde energiebron gekozen of een foute kabel gelegd? Dan kun je niet makkelijk terug, want je hebt net een paar miljard verbrast en er is een tekort aan technisch personeel om het recht te zetten. Het wordt heet en er is herrie en je kunt je moeilijk of niet communiceren. Je denken wordt anders, je bent bang om fouten te maken waar anderen last van hebben en jij hebt last van andermans fouten. "Dit is een spel waarbij je eigenlijk alleen maar kan falen. En het trucje is: wie faalt het minst? Het is dus geen escape room, want er is geen oplossing. Het gaat om het proces en de fysieke ervaring; de ontstane oplossingen zijn minder slecht of iets beter dan andere. Deelnemers ervaren de urgentie, complexiteit en de onderlinge onafhankelijkheid van de energietransitie op een fysieke manier in plaats van alleen maar op de intellectuele manier die ze gewend zijn. Wat je fysiek voelt, internaliseer je op een meer basale en emotionele manier. De game levert een dieper begrip van die complexiteit op en dat leidt tot ontwerpen en investeringsbeslissingen die meer rekening houden met interactie en afhankelijkheden. En beter geïntegreerde en op elkaar afgestemde energie-infrastructuursystemen zijn simpelweg duurzamer."

Emotionele en fysieke ervaring

Na afloop van het spel moeten wat Nikolic en Bekebrede betreft een paar boodschappen beklijven. "Deelnemers voelen de samenhang en de onderlinge afhankelijkheid; een kleine, willekeurige beslissing kan een enorme impact hebben. Daarnaast moet de urgentie van het probleem voelbaar zijn. Alles wat je nu doet, heeft impact op 2050. Dat klinkt ver, maar je moet nu wel de goede of beter gezegd de minst slechte dingen doen. Omdat dit een fysiek spel is, gaan ze de container uit met een emotionele ervaring die ze niet krijgen van een intellectueel spel. Een fundamenteel probleem met al die duurzaamheidsdiscussies is dat het zo abstract is en een ver-van-mijn-bed-show. Als je de game speelt, komt de boodschap op een emotionele en fysieke manier bij je binnen. Het is complex, ja, dat klopt en we moeten nu echt samen in actie komen voor het klimaat. De game zet aan tot focus, bundeling van expertises en daadkracht." 

De première van de Energy Grid Game is 8 oktober.