Een doos vol jerrycan-waterfilters naar vluchtelingenkampen

Begin mei verpakt Olivier de Gruijter een grote doos met Jerry Can Waterfilters. Ze zijn stuk voor stuk handmatig vervaardigd in zijn werkplaats. Eindelijk gaan zij de echte wereld in, iets waar hij al lang naar uitkijkt. Vluchtelingen in Gaza en Irak gaan de prototypes voor het eerst in gebruik nemen. De Gruijter bedacht na zijn studie Industrieel Ontwerpen een slimme, compacte waterfilter die je op elke standaard jerrycan kunt schroeven. Een uniek en duurzaam filtersysteem dat zichzelf weer schoonspoelt.

In de werkplaats van productontwerper Olivier de Gruijter staan zo’n 150 zwartgrijze buizen rijendik te wachten op hun matte, diepblauwe huls. ‘Jerry’, staat er op de zijkant van het omhulsel. De Gruijter draait een kwast met lijm rond het uiteinde van de buis en bevestigt het juiste koppelstukje. Overal waar je kijkt liggen ringetjes, potten lijm en filters. Hij draagt de buis over aan een van de studenten aan de overkant van de werkbank. Met grote zorgvuldigheid monteert zij de filters. Het eindstation is een grote kartonnen doos met bestemming Palestina.

Op de achtergrond klinkt een pompend lawaai. In de hoek van de werkplaats staat een apparaat dat de Jerry waterfilter volcontinu test, een soort Ikea-stoeltest. Momenteel maakt de automatische arm duizenden perfecte pompbewegingen, maar binnenkort zijn het de handen van de eerste gebruikers in vluchtelingenkampen in Gaza en Irak. De Gruijter is benieuwd of het in de praktijk werkt zoals het op de ontwerptafel bedacht is. “Wat als een kind het als waterspeeltoestel gebruikt? En gebruiken ze het filter ook als je tien liter water nodig hebt? We zijn nu op een punt waar we het prototype nog kunnen aanpassen.”

Hij demonstreert de Jerry Can Water Filter, een simpel ogend waterfiltersysteem dat je op vrijwel elke jerrycan kunt schroeven. Met een zuigend geluid glijdt het handvat naar boven. Bij het weer naar beneden duwen spuwt het tuitje een straal water uit. Dit werkende prototype is het resultaat van jaren ontwerpen, bouwen en testen. Het was een technisch spel met wrijvingsweerstanden, zoekende naar een balans tussen de juiste filtertjes en rubbertjes. Na zeker twintig prototypes staat er nu een waterfilter waarmee in een soepele beweging een kwart glas volstroomt met kraakhelder water.

Grachtwater in plaats van champagne

Het begon in 2015 met een afstudeeropdracht van De Gruijter voor zijn master Integrated Product Design. “Ik wilde me op een maatschappelijk probleem focussen. Ik ben opgeleid om producten te maken, maar ik wilde niet de zoveelste variant van een koffieautomaat ontwerpen, er zijn er al zoveel. De designer’s paradox.” De Gruijter gaat daarom langs bij dr. ir. Jan Carel Diehl, assistant professor bij het Design for Sustainability Programma van de faculteit Industrial Design Engineering. Achter hem hangt een opdracht met een punaise aan de muur: een klein bedrijf in Amsterdam zoekt iemand om een waterfilter te ontwerpen. Zo rolt De Gruijter de wereld van de waterfilters in.

Tijdens de eindpresentatie van zijn master staat er daadwerkelijk een werkend product in de zaal. Het is een model met twee in elkaar gestapelde emmers en een filter ertussen, een compleet ander ontwerp nog dan de Jerry. Voorafgaand aan de presentatie haalde De Gruijter een emmer Delfts grachtenwater. De bruine, troebele inhoud kieperde hij in zijn geheel in de bovenste emmer. Na exact een half uur, de duur van de eindpresentaties, was al het water de onderste emmer ingesijpeld. “Ik wilde afsluiten met een toast met water in plaats van champagne, om te bewijzen dat het echt werkt. Mijn oma van negentig sprong direct op, die wilde het wel proeven.”

Filter spoelt zichzelf schoon

De Gruijter kijkt er ongemakkelijk bij als hij vertelt dat veel producten blijven hangen in een concept en nooit het levenslicht zien. In 2019 begint hij daarom voor zichzelf. Ook jeugdvriend Eise van Maanen sluit aan, die zich op de financiële kant stort. De Gruijter richt zich sindsdien volledig op een nieuw waterfilter en doet er alles aan om die ook daadwerkelijk bij de mensen te krijgen die het nodig hebben. Tijdens reizen in India en Kenia zag hij wat voor dagtaak het water halen kan zijn. Wat hem opviel waren de vele jerrycans voor transport en opslag van water, en zo was het idee van de Jerry Can Water Filter geboren. Een kleine handzame filter die elke gebruiker op zijn eigen jerrycan schroeft.

In de filter zit een membraan dat meer dan 99,99% van de virussen, bacteriën en parasieten uit het water haalt. De bottleneck bij waterfilters is alleen dat ze snel verstopt raken met zand en vuil. Het schoonmaken van zo’n filter kan een ingewikkeld klusje zijn. De Gruijter bedacht hiervoor de oplossing. Bij elke pompbeweging spoelt er automatisch een beetje water in tegengestelde richting terug de jerrycan in, een backwash. Hiermee spoel je de filter vanzelf schoon. Het klinkt als een simpele oplossing, maar het was technisch een uitdaging. Deze oplossing maakt de Jerryfilter uniek.

Natte broeken

Het ontwerp nam een vlucht dankzij een samenwerking met een groep studenten van de master Industrieel Ontwerpen. In 2020 werkten in totaal twaalf studenten mee om het eerste ontwerp een stap verder te helpen. Tijdens het vak Advanced Embodiment Design verdiepen ze zich met een frisse blik in de details van het ontwerp, en daar rollen veel nieuwe ideeën uit. Het enthousiasme hield niet op en enkele studenten verlengden de samenwerking met De Gruijter en Van Maanen voor het Joint Master Project.

Onder hen waren Koos Berg en Anne Raspoort. Zij maakten nieuwe prototypes en waren gezien de coronamaatregelen genoodzaakt om in een kamer van zes vierkante meter te staan zagen en lijmen. De prototypes werden uitvoerig getest in de gemeenschappelijke keuken, het leverde hilarisch natte broeken op. “Het is ontzettend mooi om een product van begin tot eind zelf in elkaar te kunnen zetten”, vertelt Raspoort. “Maar het prototype is nooit af, het kan altijd beter”, vult Berg aan.

Avontuur in Ethiopië

Ook Hannah Keulen en Sara Schippers haakten aan, zij richtten zich op de gebruikersinteractie. De beoogde gebruikers van Jerry bevinden zich echter niet hier, waar we de wc doorspoelen met drinkwater. Om de interactie betrouwbaar te testen, moest het prototype naar een gebied waar drinkwater schaars is, zo pleitten de studenten. Daarmee startte het avontuur om een prototype bij “het kruispunt naast de kerk” in Ethiopië te krijgen. Een volwaardig adres bestond helaas niet.

Er waren contacten met BoP, een organisatie die bedrijven steunt om hun producten in derdewereldlanden te krijgen. “We konden er niet zelf heen, dus we moesten zowel het product als de test uit handen geven, dat was heel moeilijk”, vertellen de studenten. Ook liepen ze tegen het cultuurverschil en de taalbarrière aan. “De pakketdienst heeft blijkbaar het telefoonnummer nodig van de ontvanger, de normaalste zaak van de wereld daar”, lacht Keulen.

Gelukkig was er een alerte medewerker van BoP, zij traceerde het prototype bij het lokale DHL-distributiecentrum. Zij was ook degene die met het filter door de stoffige buitenwijken en overvolle hoofdwegen van Addis Abeba reed. Ze klopte aan bij verschillende families om het prototype te laten testen en vragenlijsten af te nemen. Het was een succes. Een gebruiker riep zijn vierjarige zoon erbij, ook een kleuter tapt zonder moeite een glaasje water.

In 2019 is Olivier de Gruijter nationale winnaar van de James Dyson Award met zijn Jerry Can Waterfilter, een internationale designprijs voor probleemoplossende ontwerptalenten. Dankzij deze prijs kwam zijn ontwerp in spotlights en ontstonden er nieuwe samenwerkingen, zoals Oxfam Novib en Cesvi, een Italiaanse hulporganisatie. Onlangs sloot jeugdvriend Eise van Maanen zich aan om de Jerry Can Waterfilter tot een succes te maken. Van Maanen heeft ervaring bij de VN in verschillende landen in Afrika en was ook al bekend in de waterwereld. Hij richt zich nu op de zakelijke kant van het bedrijf.

Vertrouwen in het product

Uit het opzetstuk spuit bij elke pompbeweging een klein beetje gefilterd water omhoog. “Het prototype was nog niet perfect, dit was het voor ons welbekende fountain effect”, vertelt Berg. De Ethiopische testgebruikers zagen het als een vervuilde lekkage. “We leerden dat het naadloos moet werken, anders verdwijnt direct het vertrouwen in je product.”

De Palestijnen zullen in de nieuwste versie geen fonteintjes meer tegenkomen. De nieuwe filters gaan naar het hoofdkantoor van de hulporganisatie Oxfam Novib in Gaza. Samen met het Italiaanse Cesvi zorgen zij dat de waterfilters aankomen in de vluchtelingenkampen. De Gruijter staat te springen om zelf de eerste te mogen overhandigen. Het is afwachten of de reisbeperkingen door corona dit toelaten.

Ondertussen kijkt De Gruijter verder vooruit: “Het is meer een maatschappelijk en financieel vraagstuk geworden. Als technisch productontwerper was het een mooi project om aan te werken, dat zit er nu grotendeels op. Maar hoe krijgen we de filters op de plekken waar deze het meest nodig zijn, op de meest afgelegen plekken van de wereld? We denken erover om samen te blijven werken met hulporganisaties en microkredieten voor de lokale bevolking in te zetten, zodat ze hun eigen filter kunnen aanschaffen. Dit denk ik nu samen met Eise uit.”

De laatste filters gaan het postpakket in en de doos wordt dichtgetaped. Dit keer mét volwaardig adres.