De Mekong Delta is enerzijds een waterrijk en dichtbevolkt gebied dat zich uitstrekt over Cambodja en Vietnam. Anderzijds is het een verzameling landkaarten, die een zeer divers landschap representeren. Die twee zijn niet identiek, constateert Chris Romanos in zijn promotieonderzoek. “De belangrijkste les uit mijn onderzoek is, dat je een landkaart moet valideren. Anders kun je hem beter niet gebruiken.”
Een kijkje op een kaart van het grensgebied tussen Vietnam en Cambodja kan allerlei verrassingen opleveren. Zo zijn door de mens aangelegde waterwegen op de meeste kaarten paars ingekleurd, terwijl natuurlijk gevormde rivieren en andere waterpartijen zwart zijn. Er zijn ook kaarten waarop hier en daar driehoekjes te zien zijn. Tempels? Dorpen? Nee, het zijn de kampen die Amerikaanse commando’s, van de zogenoemde Delta Force, tijdens de Vietnamoorlog gebruikten als uitvalsbasis. Nu is er geen spoor meer van te vinden.
Zichtbaar in dezelfde kaart is een raster van kanalen dat de Rode Khmer liet aanleggen tijdens hun schrikbewind. Officieel als irrigatiesysteem, maar hydraulisch functioneert het niet. “De kaart bevat leugens”, zegt Chris Romanos. “Probleem is dat we het totale systeem van een delta alleen kunnen overzien in de vorm van dit soort kaarten. En daarop baseren wij beslissingen over de ruimtelijke inrichting.”
Planologische verkenning
Het onderzoek van Romanos, die lange tijd als ontwerper actief was in het Verre Oosten, begon als een planologische verkenning. Hoe is de bestaande ruimtelijke inrichting ontstaan en welke ontwikkeling sluit daarop aan? Het onderzoek bleek minder eenvoudig dan gedacht. Mede als gevolg van de corona-epidemie kon hij er niet naartoe en kwam het zwaartepunt te liggen op bronnenonderzoek. Daarbij stuitte hij op tal van landkaarten, gemaakt in uiteenlopende tijdperken en vanuit diverse achtergronden. Ze bleken grote verschillen te bevatten.
Het ligt voor de hand te denken dat water – al dan niet omgeleid door stuwdammen, reservoirs en irrigatiekanalen – de allesbepalende factor is in de ruimtelijke ontwikkeling van een delta. Toch blijkt dat lang niet altijd het geval. “Het zijn gewoonlijk mensen die de ruimte vormen, niet het water.” Andere natuurlijke barrières, zoals bergketens kunnen ook een rol spelen in de vorming van de landkaart. Evenals etnische verschillen. Grenzen die daardoor worden bepaald hebben een meer politiek karakter en kunnen soms botsen met natuurlijke grenzen.
Verschillende kaarten, verschillende informatie
Machtsverhoudingen veranderden in de loop der eeuwen ook het aanzien van het gebied. De belangen van inheemse heersers van eeuwen geleden waren niet identiek aan die van twintigste-eeuwse Europese kolonialisten, zoals Frankrijk en Groot-Brittannië. “De vraag die in mij opkwam was: hoe valt het allemaal samen?”, zegt Romanos. “Eén ding was al gauw duidelijk: je kunt niet simpelweg de verschillende kaarten op elkaar op elkaar leggen. Want daarvoor zijn de verschillen te groot en bevatten ze te veel fouten.”
Zelfs recent vervaardigde kaarten die de grondsamenstelling weergeven vertonen forse verschillen. En dat kan verregaande consequenties hebben. Dergelijke kaartgegevens kunnen bepalen of een stuk grond wordt gebruikt voor het verbouwen van rijst of voor het bouwen van huizen of infrastructuur. De gebruiker kan de kaartgegevens ook gebruiken om financiering aan te vragen bij de bank. Probleem is: de gegevens op de kaart kloppen lang niet altijd. Als de grond op de ene kaart bestaat uit klei en op de andere uit zand, is slecht conclusie gerechtvaardigd: één van de twee kaarten is fout. “We maken wat we op de kaart zien tot werkelijkheid, maar het is het niet”, zegt Romanos. “Daarom is de belangrijkste les uit mijn onderzoek, dat je een landkaart moet valideren. Anders kun je hem beter niet gebruiken.”
Meer informatie
Chris Romanos is op 3 april gepromoveerd op zijn proefschrift ‘Liquid Territories: Configurations of geographic space in the cartographic projections’. Zijn proefschrift is hier beschikbaar.
