Streef naar rechtvaardigheid in technologisch ontwerp

Bij de ontwikkeling van nieuwe technologie is het belangrijk dat er ook naar de ethische overwegingen en maatschappelijke waarden wordt gekeken. Denk aan zaken zoals privacy, duurzaamheid en beveiliging. Maar wist je dat ook rechtvaardigheid kan en moet worden meegenomen? Dit thema krijgt vooralsnog helaas minder aandacht, maar is daarom niet minder belangrijk. Het instituut Design for Values van de Technische Universiteit Delft heeft daarom justice (rechtvaardigheid) gekozen als jaarthema. Hiermee wil het instituut bewustwording creëren en handvatten bieden voor het integreren van rechtvaardigheidsvragen in ontwerpprocessen. Wij spreken met Ibo van de Poel, wetenschappelijk directeur, over het belang van deze waarde. 

Waarom justice?

Waar er gelukkig veel aandacht voor veiligheid, duurzaamheid en privacy tijdens het ontwerpproces is, is er tot op heden helaas minder aandacht voor rechtvaardigheid. Dat is jammer, vindt Ibo. ‘Ook justice is van essentieel belang om mee te nemen’, legt hij uit. ‘Zeker gezien de toenemende complexiteit van technologische systemen die komen kijken bij maatschappelijke vraagstukken zoals energietransitie, stadsplanning en kunstmatige intelligentie.’ Hij vertelt daarom graag hoe rechtvaardigheid kan worden geïntegreerd in ontwerpprocessen.

Drie dimensies van rechtvaardigheid

Ibo vertelt dat er in totaal drie vromen van rechtvaardigheid zijn binnen ontwerpprocessen. Allereerst is er procedurele rechtvaardigheid. Hierbij is het van belang om alle belanghebbenden te betrekken tijdens het ontwerpproces, zodat zij directe invloed hebben op de ontwerpkeuzes. Ibo illustreert dit aan de hand van een voorbeeld. ‘Stel dat er windmolens in een bepaald gebied worden geplaatst. Dan moeten ook de bewoners bij wie de windmolens in de buurt komen te staan betrokken worden en inspraak hebben in het proces. Dit gaat niet alleen over de locatie, maar ook over aspecten zoals het ontwerp van de molens, waarbij bijvoorbeeld rekening wordt gehouden met kleuren die minder opvallen in de omgeving.’

Daarnaast is er verdelende rechtvaardigheid. Ibo: ‘Hierbij streven we naar een eerlijke verdeling van zowel de lusten als de lasten bij verschillende groepen in de samenleving. Bijvoorbeeld bij de bouw van een fabriek in stedelijk gebied. Mensen die in de directe omgeving van deze fabriek wonen, ondervinden mogelijk meer nadelen zoals blootstelling aan vervuiling of risico op ontploffingen dan mensen die verder weg wonen. Verdelende rechtvaardigheid is gericht op het eerlijk verdelen van deze voor- en nadelen. Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat de fabriek niet alleen veiliger wordt gemaakt, maar ook dat alternatieve locaties worden overwogen om de lasten eerlijker te verdelen.’

Tot slot is er recognition justice, wat inspeelt op de bestaande ongelijkheden in de samenleving. Deze ongelijkheid moet je erkennen en idealiter minimaliseren we deze onrechtvaardigheden in het ontwerpproces. ‘Bij het ontwerpen van technologie is het belangrijk om te erkennen dat bepaalde groepen in de samenleving al achtergesteld zijn’, verduidelijkt Ibo. ‘Neem de ontwikkeling van medische technologie. Dit wordt voornamelijk getest bij mannelijke proefpersonen, wat kan leiden tot ongelijkheden in de gezondheidszorg voor vrouwen. Datzelfde geldt voor de dummy’s die worden gebruikt bij crash testen voor auto’s. Deze dummy’s zijn nog te vaak gebaseerd op het mannelijke lichaam. Via recognition justice moeten ontwerpers testen ontwerpen die rekening houden met diversiteit in geslacht, etniciteit en andere relevante factoren.’

Inclusieve en rechtvaardige benadering

Waarom is rechtvaardigheid zo relevant, vraag je je misschien af. Ibo vertelt dat met een nadruk op rechtvaardigheid je een meer inclusieve en rechtvaardige benadering creëert, waarbij je de belangen van alle betrokkenen serieus neemt. ‘Simpel gezegd: vanuit een ethisch en maatschappelijk perspectief ontwikkel je producten die de samenleving verbeteren. Tegelijkertijd blijkt uit onderzoek dat technologie meer kans van slagen heeft als deze in lijn is met de waarden van de samenleving. Rechtvaardig ontwerp vergroot niet alleen de aanvaardbaarheid, maar ook de kans dat technologie daadwerkelijk wordt gebruikt.’

In het streven naar een rechtvaardig ontwerp, is Design for Values een pionier. Het instituut is actief betrokken bij het creëren van bewustzijn, het aanreiken van handvatten en het stimuleren van een dialoog over rechtvaardigheid in technologisch ontwerp. Dit met het doel om de manier waarop we technologie begrijpen en accepteren fundamenteel te veranderen, met als resultaat een meer rechtvaardige en inclusieve samenleving.

Leer meer tijdens workshops 

Wil je meer te weten komen over de waarde rechtvaardigheid? Het instituut Design for Values organiseert gedurende dit academisch jaar meerdere workshops en bijeenkomsten over het thema. Diverse vormen van justice, waaronder ruimtelijke rechtvaardigheid, justice en AI, klimaatrechtvaardigheid en design justice, worden behandeld. Deze sessies dienen als katalysator voor het ontwikkelen van een whitepaper, waarin de relevantie van het thema wordt uiteengezet en handvatten worden geboden voor concrete toepassingen in ontwerpprocessen. 

De eerstvolgende bijeenkomsten zijn: 

• 5 februari: Book Launch: Teaching Design for Values
• 7 maart: Justice in AI
• 4 juni: Share Fair: Design for Justice 

Voor de meest actuele informatie over de evenementen van het jaarthema, ga naar Design for Justice - Delft Design for Values Institute