Een technologische én maatschappelijke uitdaging

Als we onze steden energieneutraal willen hebben, moeten we de manier waarop we daar leven drastisch veranderen. De City-zen Roadshow is opgezet om duidelijk te maken dat we duurzaamheid vanuit zowel technologisch als maatschappelijk perspectief moeten bekijken. Uit de tiende Roadshow in Amersfoort blijkt eens te meer hoeveel bewustzijn dit project kan kweken door burgers, wetgevers en marktspelers samen te brengen met studenten en deskundigen.

City-zen is een grootschalig internationaal project dat uit het zevende kaderprogramma van de EU wordt gefinancierd. Het doel van dit vijfjarige project was om innovaties te bewerkstelligen die moesten leiden tot een verlaging van de CO2-uitstoot met 59.000 ton/jaar en tot een toekomstbestendige infrastructuur. Het Roadshow-element van City-zen is bedacht door de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Deze samenwerking met lokale autoriteiten, burgers en marktspelers moet de ogen en harten van mensen openen voor de nodige innovaties die in het kader van City-zen worden voorgesteld. “Duurzaamheid is zo’n groot woord. Hoe krijg je mensen zover dat ze zich openstellen voor nieuwe ideeën over de manier waarop het dagelijks leven in hun stad is ingericht? Daar moet de Roadshow voor zorgen. We bedachten een methode om het vertrouwen te winnen van mensen die we (nog) niet kennen, maar die wel wonen en werken in de steden die onze ontwerpteams aandoen”, luidt de toelichting van onderzoeksleider Craig Martin.

De Roadshow is een combinatie van onderzoek en voorlichting, bedoeld om mensen met uiteenlopende agenda’s, achtergronden en kennisniveaus bij elkaar te brengen. Martin: “We proberen iedereen erbij te betrekken die een gezonde, blije en CO2-vrije stad voor zich ziet.” Sinds het begin van project heeft de Roadshow tien Europese steden aangedaan: Amsterdam, Belfast, Izmir, Dubrovnik, Menorca, Roeselare, Preston, Nicosia, Sevilla en Amersfoort. “Het ging meestal om grote, internationaal bekende steden. Amersfoort is minder groot, maar veel mensen in die stad en bij die gemeente zijn al actief bezig met het verduurzamen van hun stad. Zij hebben ons benaderd om hen te komen helpen”, vertelt Martin. Deze uitnodiging was afkomstig van Jo Pieters, die in de binnenstad van Amersfoort woont. Hij is projectleider van een team in zijn wijk en vertegenwoordigt de eigenaren van ruim 300 appartementen en zeven verenigingen van huiseigenaren. Pieters: “Wij willen niet alleen onze eigen huizen duurzamer maken, maar ook de hele leefomgeving in onze wijk. Hoogleraar Andy van den Dobbelsteen wees ons op de City-zen Roadshow. We vonden dat project zo geweldig dat we meteen contact hebben gezocht met wethouder Astrid Janssen om te zien of we de Roadshow niet naar Amersfoort konden halen.”

De gemeente Amersfoort wil in 2030 een CO2-neutrale en afvalloze stad zijn. Om dat doel te bereiken, richt de stad zich op de energietransitie, een circulaire economie, duurzame mobiliteit en luchtkwaliteit, biodiversiteit en klimaataanpassing. Wethouder Astrid Janssen geeft nadere uitleg: “Er lopen al veel projecten voor het verduurzamen van de stad. De City-zen Roadshow bood ons de kans om deze materie met een andere bril te bekijken, inspiratie op te doen én het bereiken van onze doelen een extra zetje te geven.”

SWAT-studio
In de aanloop naar het vijfdaagse bezoek van de Roadshow gaat eerst de SWAT-studio langs. Dat houdt in dat studenten Bouwtechnologie van de masteropleiding Architecture, Urbanism & Building Sciences twee weken achter elkaar in de stad doorbrengen. Op die manier ondervinden ze zelf hoe het is om een inwoner van die plaats te zijn en kunnen ze beter inschatten waar de potentie ligt. Martin: “SWAT is bedoeld om alvast een soort voordiagnose te stellen. Terwijl de studenten aan de slag gaan, komen er al mensen langs om te kijken en feedback te geven. Zo leren we de stadsbewoners alvast kennen voordat de Roadshow daadwerkelijk van start gaat. De studenten trekken er ook op uit in de stad. Zo zien de mensen met eigen ogen dat ze hard en serieus aan het werk zijn, zonder enige politieke agenda. Daardoor zijn ze bereid ons een stuk tegemoet te komen. Dit toont ook aan waarom voorlichting zo’n belangrijk onderdeel is.”

Tijdens de SWAT-studio in Amersfoort hebben twintig Nederlandse en internationale studenten in diverse wijken gewoond: Binnenstad, Hoogland en Amersfoort Zuid. Javier Montemayor Leos zat in het Binnenstad-team. Hij vertelt over zijn ervaringen: “We hebben ons eerst door middel van bureauonderzoek in de stad verdiept. Daarna hebben we twee weken in de wijken gewoond, om de behoeften in kaart te brengen en mogelijke interventies te bedenken. Het was heel fijn om te horen wat de burgers zelf te zeggen hadden. Velen waren al bekend met oplossingen om zuiniger met energie om te springen, maar ze bleken innovatievere veranderingen te willen. Bouwtechnologie kan behoorlijk technisch zijn, maar dankzij dit project weten we weer dat alles wat wij doen een bepaald doel dient. Uiteindelijk zijn het mensen die van onze ontwerpen moeten profiteren, dus maatschappelijke behoeften en de meer technische kant van duurzaamheid gaan naadloos in elkaar over.”

Roadshow

Tijdens de Roadshow trekken verschillende deskundigen op het gebied van urbanisme, energietransitie en duurzaam ontwerp de stad in om de situatie in kaart te brengen. Op basis van die expedities en gesprekken met stadsbewoners wordt een aantal interventies voorgesteld. Martin: “Hier zien we hoe de academische wereld de realiteit raakt. De stakeholders hebben de nogal radicale ideeën van de SWAT-studio enthousiast ontvangen, met oog voor de ambities van de studenten. Dat zorgde voor een mooie springplank voor de radicale ideeën die tijdens de Roadshow werden gepresenteerd. Zo hebben we bijvoorbeeld voorgesteld het treinstation van Amersfoort te verplaatsen. Dat zou de bereikbaarheid van het centrum via het openbaar vervoer drastisch verbeteren. Het zou nu een grote investering betekenen, maar hoeveel zou het wel niet kosten als we dit niet zouden doen? Een toekomstscenario zonder verandering is zinloos en kunnen we ons ook niet veroorloven. Uit de voorgestelde oplossingen blijkt ook dat duurzaamheid niet louter een technische maar ook een maatschappelijke uitdaging is. We moeten de technische oplossing én de toegevoegde maatschappelijke waarde laten zien. Zo trekken we mensen over de streep.”

Na de City-zen Roadshow
Alle stakeholders vinden dit besef – dat duurzaamheid ook een maatschappelijke uitdaging is – de belangrijkste uitkomst van de Roadshow. Pieters: “We zoeken vaak eerst naar technische oplossingen, terwijl we meer het einddoel voor ogen moeten houden: een betere leefomgeving scheppen. Burgers willen weten hoe ze hun wijk kunnen verbeteren, met meer groen, een betere luchtkwaliteit… Daar lopen de mensen warm voor. En dat heeft de Roadshow ook opgeleverd: goede onconventionele ideeën, niet alleen voor huizen, maar ook voor de mensen en hun leefomgeving. Daarom richt ons projectteam zich nu meer op de impact van ons project op elke wijk en de mensen die daar wonen.”

Na de Roadshow volgt de uitvoering van de aangedragen ideeën. De gemeente is daar al actief mee bezig, aldus wethouder Janssen: “We zetten alle ideeën op een rij en onderzoeken de mogelijkheden om ze concreet toe te passen. De Roadshow heeft gelukkig bevestigd dat we al aan bepaalde aspecten werken die echt impact zullen hebben. Daarnaast is nu duidelijk hoe belangrijk het maatschappelijke aspect van duurzaamheid wel niet is. Dat bleek niet alleen uit de voorgestelde oplossingen, maar ook uit het feit dat onze burgers zelf al zo actief bezig zijn met het verduurzamen van hun stad. Dat vond ik heel inspirerend en geeft me een trots gevoel.”

Craig Martin gaat op diverse niveaus door met het onderzoek en brengt de SWAT-methode ook in bij andere partners van het City-zen-project. Martin: “Bij de Roadshow is in elke stad naar de technische aspecten van duurzaamheid gekeken. De belangrijkste les die we echter hebben geleerd, is dat de maatschappelijke aspecten net zo belangrijk zijn voor het verduurzamen van steden, misschien zelfs wel belangrijker. Als je over maatschappelijke veranderingen gaat praten, moet er een vertrouwensbasis zijn. Het Roadshow-team heeft geen politieke of commerciële agenda. Dat maakt dit project zo uniek en heeft ook bijgedragen aan het succes. Wij dragen open-sourcegegevens en ideeën aan, maar op een gegeven moment nemen we weer afscheid van een stad. De stakeholders kunnen deze ideeën dan verder uitwerken, zonder dat wij daar verder belang bij hebben. In Roeselare zijn bijvoorbeeld in een kort tijdsbestek diverse start-ups uit de grond gestampt.”

Student Javier Montemayor is ook benieuwd wat de Roadshow allemaal concreet gaat opleveren. “Ik ben benieuwd welke ideeën daadwerkelijk worden uitgevoerd. Dankzij de SWAT-studio en de Roadshow weet ik nu dat mijn projecten en ontwerpen bij voorkeur deel moeten uitmaken van een groter geheel, van iets tastbaars. Dit soort projecten zijn belangrijk voor studenten, want zo kunnen we zien hoe onze ontwerpen zich naar de werkelijkheid vertalen. We moeten leren welke invloed onze ontwerpen hebben op de maatschappij en hoe we daar met z’n allen beter van worden.”

Roadshow team
Het team van de City-zen Roadshow in Amersfoort bestaat uit Prof.dr. Craig L. Martin (TU Delft/University of Central Lancashire), Prof.dr. Andy vd Dobbelsteen (TU Delft), Prof. Greg Keeffe (Queen’s University Belfast), Siebe Broersma, Javier Montemayor Leos, Tolga Özdemir en Lincheng Jiang (TU Delft), dr. Andy Jenkins (Queen’s University Belfast), dr. Riccardo Pulselli (University of Sienna), dr. Han Vandevyvere (ViTO), Dylan Alling (Amsterdam Smart City), Anneleen Vanderlinden en Achille Hannoset (Th!nk-e).

De SWAT studenten zijn Qiao Cendon, Rahul Grover, Javier Montemayor Leos, Aviva Opsomer, en Anthanasios Rodiftsis (team Binnenstad), Tom Elands, Siem van Sluijs, Derek Wasylyshen, Ruther Janssen, en Jasper Sauer (team Amersfoort Zuid), Arjan Boonstra, Julia Kapinga, Stéphanie Bergen-Henegouwen, Sasha Rodriguez Arambatzis, en Tessa Rouwenhorst (team Hoogland I), en Lieve Croonen, Lincheng Jiang, Max Veeger, Milou Klein, en Tolga Özdemir (team Hoogland II).

Meer informatie

• Research story ‘City-Zen neemt Europese steden op sleeptouw’
• Website City-zen