Hoe zit een stofzuiger in elkaar? Hoe werkt een sociaal mediaplatform? De meeste mensen zal het een worst wezen, zolang het “ding” maar doet waarvoor het gemaakt is. Maar Aniek Kempeneers is al jong geïnteresseerd in dit soort vragen: ‘Ik was altijd al nieuwsgierig naar hoe dingen die we dagelijks gebruiken precies werken, zodat ik het mechanisme áchter de dingen kon visualiseren.’ Niet verwonderlijk dus dat ze na de middelbare school voor een studie kiest waarin ze zowel haar technische interesse als haar creativiteit kwijt kan: Industrieel Ontwerpen. 

Context én details

Na haar bachelor besluit ze een dubbele master te doen in Strategic Product Design (SPD) en Design for Interaction (DfI). ‘Voor mij was dat een logische keuze’, vertelt ze. ‘Bij SPD richt je je op ontwerpen vanuit een grotere context. Je zoomt uit, kijkt naar markttrends, toekomstvisies en strategische doelstellingen van de organisatie. Bij DfI zoom je juist in op de interactie tussen eindgebruiker en product of service. Een goede ontwerper moet zowel kunnen in- als uitzoomen, vind ik. Daarom wilde ik me de bijbehorende methoden en vaardigheden eigen maken.’

Geen vrije keuze

Dit illustreert volgens Aniek de onevenwichtige relatie tussen digitale platforms en gebruikers. ‘De organisaties achter die platforms voldoen (meestal) aan de wet, want ze hebben een privacy policy, vragen je om toestemming (consent) en informeren je over hun cookies. Tegelijkertijd is die consent-praktijk verre van democratisch. Want als gebruiker weet je niet precies waarvoor je toestemming geeft en van een vrije keus is meestal geen sprake; je moet akkoord gaan wil je iets kopen of van een bepaalde service gebruikmaken. In mijn afstudeerproject heb ik onderzocht hoe je deze digitale interactie kunt verbeteren. Kun je de praktijk van toestemming geven en data uitwisselen zo ontwerpen dat deze veilig, transparant, toegankelijk en democratisch is?’

Matches en clashes

Om deze vraag te beantwoorden interviewde Aniek zowel eindgebruikers als experts van digitale platformorganisaties. Samen met hen ontwikkelde ze een toekomstbeeld op gewenste digitale (consent) interacties. Vervolgens analyseerde ze welke fundamentele waarden daaraan ten grondslag lagen. ‘Zo kreeg ik zicht op wat gebruikers en organisaties écht belangrijk vinden, waar wensen en waarden overeenkomen en waar niet. Oftewel: de matches en de clashes. Gebruikers willen bijvoorbeeld vooral samenwerking en facilitering, terwijl organisaties juist aannemen dat zij streven naar controle en autonomie. Daarnaast speelt bij organisaties een goed imago een essentiële rol, juist als het om consent gaat.’

Lastig, want er bestonden nog weinig bewezen designmethoden of -tools om deze vragen te beantwoorden. ‘De consent-praktijk en data-uitwisseling tussen gebruikers en digitale platforms is een nieuw terrein voor ontwerpers’, vertelt Aniek. ‘Gaandeweg heb ik mijn pad uitgestippeld. Bij elke volgende stap bedacht ik welke methoden en tools ik nodig had om verder te komen. Zo heb ik bijvoorbeeld creatieve sessies gedaan met medeontwerpers om zicht te krijgen op de vraag hoe je vanuit waarden een digitale interactie ontwerpt.’ Het eindresultaat is een aanzet voor digitale platforms om consent als een relatie/proces te conceptualiseren in plaats van als een zeer korte interactie. Daarbij geeft ze een lijst met 88 ideeën – werken met persona’s en consentmanagers bijvoorbeeld – en 21 ontwerprichtingen mee, plus een voorstel voor een real-life design case van Flickr om deze te toetsen en valideren.’ 

Bewustmaking

Aniek kiest met haar afstudeerproject bepaald niet de gemakkelijkste weg. ‘Ik wilde dingen doen en leren waarmee ik nog geen ervaring had. Een gedetailleerd kwalitatief onderzoek opzetten en uitvoeren, bijvoorbeeld, en zelf creatieve sessies geïnspireerd door speculatief design ontwerpen en faciliteren. ‘Dit bracht risico’s met zich mee, want je wilt natuurlijk ook laten zien waar je goed in bent.’ Dat zit wel snor blijkt uit het oordeel van de examencommissie die haar benoemde tot Best Graduate van de faculteit Industrieel Ontwerpen. Haar afstudeerbegeleider, professor Elisa Giaccardi geeft aan onder de indruk te zijn van Anieks intellectuele en ontwerpprestaties. ‘Zij heeft een drive om mensen bewust te maken van hun digitale rechten en hoe zij die beter kunnen bewaken in hun interactie met digitale platforms.’ 

Toekomst

Inmiddels heeft Aniek een aantal papers geschreven over (delen van) haar project en publiceerde ze samen met haar mentor Lianne Simonse een conferentie-paper. Daarnaast werkt ze nog aan de publicatie van een artikel. En verder? ‘Aan de ene kant zou ik dit onderwerp heel graag verder willen uitdiepen in een promotietraject. Maar het lijkt me ook geweldig om me toe te leggen op design-consultancy over digitale rechten, data ethiek en consent-praktijken. Ik sta open voor wat de toekomst brengt.’