We scheiden ons afval, zijn korter gaan douchen en het aantal zonnepanelen op onze daken is sterk toegenomen. Klimaatpsycholoog Gerdien de Vries, werkzaam aan de TU Delft, ziet dat we in Nederland echt wel proberen ons groenste beentje voor te zetten. Toch vinden we het volgens haar moeilijk om volledig duurzaam te leven. “Met name op het gebied van duurzaam consumeren hebben we nog een slag te maken. We gebruiken nog weinig duurzame verpakkingen, zijn weer iets meer vlees gaan eten en pakken toch nog graag het vliegtuig voor een vakantie. Onze keuzes kunnen een financiële reden hebben, maar we vinden het vooral lastig om gewoontes te doorbreken.”
Groen gedrag
Als klimaatpsycholoog bestudeert De Vries vanuit gedragsoogpunt klimaatgerelateerde vraagstukken, zoals de energietransitie en vermindering van CO2-uitstoot. “We weten dat het klimaat door menselijk gedrag verandert, dus kunnen we klimaatverandering ook positief beïnvloeden, bijvoorbeeld met groen gedrag. Dat is niet alleen gedrag van burgers, maar ook van overheden, politiek, bedrijven, de wetenschap en media. Die factoren beïnvloeden elkaar ook weer. Journalisten kunnen een maatschappelijk debat op gang brengen, de overheid kan met beleid gedrag sturen en burgers hebben weer invloed op de politieke agenda. De interactie tussen het hele speelveld vind ik erg interessant, helemaal bij een onderwerp dat ons allemaal aangaat. Veel duurzame dilemma’s zijn herkenbaar, ik ben zelf ook een typische Nederlander die worstelt met bewuste keuzes.”
Van kennis naar toepassing
De Vries promoveerde aan Universiteit Leiden als psycholoog op het gebied van klimaat en energie. In haar proefschrift onderzocht ze hoe framing van klimaatbeleid het draagvlak voor duurzaamheidsmaatregelen en groen gedrag beïnvloedt. “Deze kennis wilde ik graag vertalen naar de toegepaste praktijk, zoals in beleid. Aan de TU Delft wordt bij onderzoek altijd de vraag gesteld: Wat kunnen we hiermee? Die benadering spreekt me erg aan en daarom besloot ik in 2015 een open sollicitatie te sturen.” Ze wordt aangenomen en is inmiddels werkzaam als onderzoeker en assistant professor.
Disciplines samenbrengen
In Delft brengt De Vries haar vakgebied samen met andere onderzoekdisciplines als technische bestuurskunde en communicatie om de transitie naar een groenere wereld zo effectief mogelijk te laten verlopen. “Aan gedragsverandering zit niet alleen een psychologische, maar ook een technologische, financiële en bestuurskundige kant. Wil je bijvoorbeeld de energievoorziening vergroenen, dan moet dat technisch en financieel haalbaar zijn, maar er moet ook draagvlak zijn vanuit de politiek en burgers. Wanneer burgers CO2-opslag of geothermie niet zien zitten of juist iets willen dat veel kosten meebrengt, is de slagingskans klein. De TU Delft beschikt over brede expertise, onder andere op het gebied van civiele techniek, technische bestuurskunde en wiskundig modelleren en daar voeg ik psychologie aan toe.”
TPM Energy Transition Lab
Het onlangs opgerichte TPM Energy Transition Lab is een van de plekken waar verschillende onderzoekdisciplines samenkomen. De Vries geeft leiding aan het lab. “Het TPM Lab is een experimenteel lab voor risky research. Een onderzoek kan ‘risky’ zijn omdat het innovatief of out-of-the-box is, maar ook omdat er veel onzekerheden aan kleven. In het lab gaan we bijvoorbeeld onderzoek doen naar groen gedrag op de lange termijn en dat is lastig te voorspellen. We kunnen ons moeilijk een voorstelling maken van hoe ons leven er over twintig jaar uitziet en weten niet welke veranderingen ons te wachten staan. In het lab gaan we proberen de juiste waarden aan de toekomst te geven, onder andere met wiskundige modelleringen. Het doel is om zo nieuwe methoden en tools te ontwikkelen voor een effectieve en eerlijke energietransitie.”
Menselijke gedragspatronen
Voor het bestuderen van groen gedrag op de lange termijn kunnen de onderzoekers putten uit kennis van korte termijngedrag, zegt De Vries. “In menselijk gedrag zitten veel overeenkomstige patronen. Ons handelen ligt bijvoorbeeld lang niet altijd in lijn met wat we willen, omdat een aanpassing minder comfortabel is of veel geld kost. Daarnaast zijn we gevoelig voor onze omgeving. We willen niet het braafste jongetje van de klas zijn als anderen zich ook niet aanpassen. Verder belonen we goed gedrag vaak met slechte andere gewoontes, zoals blijven vliegen omdat we al minder vlees eten. Terwijl je het eigenlijk allebei niet zou moeten doen. Maar zo werkt ons brein nu eenmaal.”
Kennis en inzichten delen
De gedragsinzichten die De Vries als klimaatpsycholoog opdoet, deelt ze op het overheidsplatform Behavioural Insights Netwerk Nederland en het internationale IEA Energy Sector Behavioural Insights Platform. De Vries: “De overheid kan burgers helpen bij gedragsveranderingen. Maar soms is een middel zo complex, dat mensen afhaken. Denk aan een subsidieaanvraag voor zonnepanelen. Door net als bij belastingformulieren bepaalde gegevens automatisch in te vullen, bijvoorbeeld over energieverbruik, maak je een aanvraag eenvoudiger en minder tijdrovend. Zulke duwtjes in de goede richting heten ook wel ‘nudges’. Dat het ene ergens werkt, betekent overigens niet dat het ergens anders ook werkt. Maar met kennisdeling kunnen we van elkaar te leren.”
Groen duwtje, geen gedoe
De Nederlandse overheid is de laatste jaren steeds beter geworden in nudging, vindt De Vries. “Een website als ‘Iedereen doet wat’ biedt handelingsperspectief, zoals radiatorfolie voor isolatie of een douchetimer. Je moet mensen niet in een keer van alles opleggen, maar ze stapje voor stapje op weg helpen zonder dat iets veel gedoe kost. Dat gedoe ervaar ik zelf soms ook. Zo kon ik voor het mobiliteitsprogramma van de TU Delft een e-bike aanschaffen als alternatief voor de auto. Maar het inschrijven, ophalen en stallen van de fiets waren al zo ingewikkeld, dat ik ben afgehaakt. Overheden en organisaties moeten zich bewust zijn van dat gedoe en onnodige hobbels weghalen.”
Persoonlijke worsteling
Om onderwerpen als klimaat en energie uit de wetenschappelijke hoek te halen, maakt De Vries blogs en vlogs over haar eigen ervaringen en dilemma’s. “Het leuke van mijn werk is dat ik zowel onderzoeker als studieobject ben. Ik ben dan wel klimaatpsycholoog, maar ook gewoon een ‘typische Nederlander’. Ik probeer bewuste keuzes te maken, maar dat lukt lang niet altijd. Ik vlieg minder en eet minder vlees, maar na een koude dag met wat tegenslagen heb ik ook gewoon zin om even lekker onder een warme douche te staan. En ik wil ook mijn collega’s blijven ontmoeten op internationale congressen, dus helemaal niet meer vliegen zie ik niet zo snel gebeuren. Maar het helpt al enorm om je eigen keuze- en gedragspatronen te herkennen. Dan verschuift de norm vanzelf.”
Gerdien de Vries
Tech Files - Aflevering 3: Energie
Heb jij ook moeite om groen te doen? Je huis isoleren, zonnepanelen op het dak, minder vlees eten. Je wil het wel, maar het komt er niet van. Klimaatpsycholoog Gerdien de Vries legt uit welke barrières ons weerhouden in deze reportage van 4TUTechrede.
