Afstuderen tussen eeuwenoude objecten in het Rijksmuseum van Oudheden. Iets wat je waarschijnlijk niet verwacht van de bachelorstudie Werktuigbouwkunde. Juist daarom sprak dit eindproject Lucas, Martijn, Tim en Pim zo aan. Met nieuwe fototechnieken probeerden zij eeuwenoude en vervaagde Egyptische beschilderingen weer zichtbaar te maken, en met succes!
Bijna een half jaar zijn de studenten bezig geweest met hun onderzoek naar de Stele van Sehetepibreanch, van planning tot experimenten en van analyse tot presentatie. Ze werkten hierin nauw samen met hun begeleider Matthias Alfeld en een team van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. “Een unieke ervaring”, vond Tim de Niet. “De stele die we onderzochten is deel van de permanente tentoonstelling van het museum. De stele was afgezet met lint en het museum was open, waardoor we ook veel aandacht kregen van bezoekers tijdens ons onderzoek.”
De Stele van Sehetepibreanch is 4000 jaar oud en werd gemaakt om neer te zetten in de buurt van de tempel van de god Osiris in Abydos. De stele, of tablet, bestaat uit drie delen. Op het eerste deel staat koning Amenemhat III als valk afgebeeld, in het tweede deel zijn de opdrachtgever van de stele, Sehetepibreanch, en zijn ouders en broers afgebeeld. Het derde deel is helemaal leeg, althans, dat lijkt zo.
Kalksteen en schuurpapier
Aan het begin van het project hebben de studenten veel tijd gestoken in het zich eigen maken van de technieken Reflectance Imaging Spectroscopy (RIS) en contrastversterkende fotografie met DStretch. “Dit zijn goede technieken om onderliggende pigmenten te achterhalen die niet te zien zijn met het blote oog”, vertelt Pim Rijk. Maar ze gingen niet meteen aan de slag met het kostbare museumstuk. “Om ervaring op te doen met de technieken hebben we eerst zelf een prototype gemaakt. Op een blok kalksteen hebben we zelf pigmenten aangebracht en deze vervolgens vervaagd met schuurpapier om testen uit te voeren.” Op deze manier bepaalden ze de juiste aanpak en konden ze de technieken perfectioneren voor het echte werk.
Overtroffen verwachtingen
De studenten zijn twee keer in het museum geweest om foto’s en scans te maken van de stele. Dankzij de combinatie van fotografie, beeldvorming en microscopie konden de ze de eerder verborgen pigmenten digitaal in kaart brengen. Met de RIS-techniek maakten ze hyperspectrale foto’s. “Dit houdt in dat deze foto’s per pixel veel meer kleurinformatie bevatten dan een normale foto”, legt Martijn Swart uit. “In de nabewerking kunnen we dan minieme kleurverschillen versterken.” Met Dstretch kan vervolgens het contrast verhoogd worden. Op deze manier hebben de studenten een goed beeld gekregen van wat er zich op het lege deel bevond.
Vooral het begrip van optica en beeldvorming vanuit de bacheloropleiding legde een goede basis voor het ontwikkelen en toepassen van de gebruikte beeldvormingstechnieken
Tim de Niet
“Aan de linkerkant konden we drie mannen en een vrouw identificeren en aan de rechterkant drie vrouwen en een man”, vertelt Pim. Alle personen zijn in rood getekend en bij elk van de personen staan in zwarte hiërogliefen hun namen en titels. Een uitstapje naar de Egyptische geschiedenis maakt duidelijk dat het aan de linkerkant gaat om een priester genaamd Senebef. Naast hem zit een bewaker, Wenneferoe. Ook is de burgemeester Antefoker afgebeeld. Aan de rechterkant zit vooraan de enige man van dit groepje, ene Amon, waarschijnlijk was hij een priester. Naast hem zit zijn zus, Senebes, met daarachter haar dochter. “De helderheid waarmee we de schilderingen zichtbaar hebben kunnen maken overtrof onze verwachtingen”, vertelt Lucas Zijlstra. “Maar helaas zijn de hiërogliefen die iets kunnen vertellen over de relatie van Sehetepibreanch en zijn familie met de mensen in dit onderste register helaas nog steeds niet goed leesbaar.”
Nieuwe kennis
Ondanks dat dit geen typisch werktuigbouwkundig afstudeerproject is, hebben de studenten wel veel gehad aan hun in de bachelor opgedane kennis. “Vooral het begrip van optica en beeldvorming vanuit de bacheloropleiding legde een goede basis voor het ontwikkelen en toepassen van de gebruikte beeldvormingstechnieken. Ook waren vaardigheden in experimenteel ontwerp, data-analyse en projectmanagement nuttig om in dit project toe te passen”, vertelt Tim.
Maar het unieke karakter van dit project bood ook de mogelijkheid om nieuwe kennis op te doen. “Doordat dit zo buiten ons vakgebied ligt, hebben we vooral veel nieuwe dingen geleerd en hebben we uiteindelijk veel informatie opgedaan uit het project zelf”, zegt Lucas.
Van studiegroep naar vriendengroep
“Het was heel vet om daadwerkelijk een historisch kunstobject te onderzoeken”, zegt Pim. “We hebben ook echt iets ontdekt wat eerder nog niet bekend was, dat was heel bijzonder.” Het succes van hun project is volgens de studenten onder andere te danken aan de prettige groepsdynamiek. “Naast dat we voor ons eindproject samenwerkten als medestudenten, zijn we ook een vriendengroep geworden die goed met elkaar kunnen lachen. Dat maakte het gehele traject ook een stuk leuker”, zegt Martijn.
