Kunstmatige bries verjaagt hitte uit de stad
Meer groen in stad heeft een dempend effect op hitte. Maar hoe leg je meer bomen, planten en struiken aan op pleinen zonder dat dit ten koste gaat van de functie van deze openbare ruimtes? Bij The Green Village zorgen drones, data en kunstmatige briesjes voor een optimaal ontwerp. “Groen aanleggen voor verkoeling klinkt eenvoudig, maar dat is bedrieglijk.”
Door Karin Postelmans • 6 april 2023
Ingeklemd tussen enkele gebouwen ligt op The Green Village al een paar jaar HittePlein. Een normaal pleintje, zoals je dat ook tegenkomt in dorpen en steden. Hier worden oplossingen voor hittestress ontwikkeld. Tot nu werden die innovaties los van elkaar getest. Maar wat is het effect als je deze oplossingen combineert? En hoe zorg je dat het plein ook zijn functies behoudt? Het moet bijvoorbeeld bereikbaar blijven voor vrachtwagens van leveranciers.
“Die vragen gaan we beantwoorden, samen met onderzoekers, ondernemers en overheden”, vertelt projectmanager Willy Spanjer. “We verbouwen het HittePlein dit najaar tot ‘KoeltePlein’. Daarvoor is een integraal ontwerp gemaakt: het dient zowel de mens als het klimaat. Dit gaat veel kennis opleveren.”
Fieldlab ID
| Fieldlab | The Green Village |
| Wat gebeurt daar? | Samen met partners duurzame innovaties ontwikkelen voor de stedelijke omgeving |
| Project | Van HittePlein naar KoeltePlein |
| Doel | Groen inzetten tegen hittestress in de stad |
| Omvang | 550 m2 |
| Onderzoeker | Eva Stache, promovendus en architect |
| Partners | BAM Infra Nederland en Provincie Zuid-Holland |
| Buzzwoord | Ecosysteemdiensten |
Klimaatneutraal
De plannen voor het plein annex veldexperiment bevatten onder meer diverse soorten planten en er worden verschillende types bestrating en innovaties voor de opslag en beheer van regenwater getest. Het ontwerp staat daarnaast in dienst van het onderzoek naar het effect van stadsvegetatie op het stadsklimaat, dat architect en promovendus Eva Stache verricht.
Stache: “De ambitie is een water-, energie- en klimaatneutrale inrichting. Dat lukt alleen als je optimaal gebruik maakt van plantensoorten die nuttig zijn voor de klimaatadaptatie. Je moet dan weten hoeveel water ze verdampen bijvoorbeeld, en of je erover kunt lopen.” Een databank hiervan ontbreekt nog, dus Stache zocht het zelf uit. En ze verdeelde groenstroken in vakken, om verschillende soorten vegetatie te testen.
Kunstmatige bries
Het gegeven dat planten de lucht in hun omgeving koelen doordat ze vocht verdampen heeft een centrale plek in het ontwerp. Om te kunnen koelen hebben planten water nodig. Maar dat is steeds vaker een probleem met de droge, hete zomers. Daarom zit er regenwateropslag in het ontwerp. Daarnaast moet die gekoelde lucht ook worden verspreid. Dat bereikt Stache door op een ingenieuze manier een kunstmatige bries te creëren.
Dit briesje wordt opgewekt door twee stroken verharding tussen het groen. De verharding is zwart van kleur en wordt dus veel warmer dan het groen. De stroken lopen van smal naar breed, waardoor de lucht gaat bewegen en een briesje ontstaat. Dat briesje is niet alleen een manier om warme lucht de stad uit te verdrijven, maar is met name bedoeld om de gevoelstemperatuur naar beneden te krijgen.
Bij dit alles houdt Stache ook oog voor de gebruikers van het plein, zoals voetgangers en leveranciers. “Groen aanleggen voor verkoeling klinkt eenvoudig”, aldus Stache. “Maar dat is bedrieglijk.”
Het HittePlein op The Green Village, ingeklemd tussen verschillende gebouwen
Extra uitdaging
Een extra uitdaging bij klimaatadaptief ontwerpen vormt daarbij de noodzakelijke integrale blik op de ruimten in de stad: de oppervlakten, het water en de muren. Stache: “Elk van die elementen heeft andere eigenaren. Als reflectie van zonlicht op jouw gebouw zorgt voor opwarming van mijn plein, wie betaalt dan de bomen voor schaduw? Daarom moet je het samen doen. BAM en de provincie begrijpen dit. Ze weten al: ook al ligt de directe winst niet bij jou, op de lange termijn heb je er veel aan.”
Uniek aan The Green Village is de snelle doorontwikkeling van innovaties. Volgens Spanjer helpen de realistische setting en het multidisciplinaire team van de TU Delft daarbij. “En de samenwerking met partners zoals gemeenten die de innovaties gaan uitrollen. Hun feedback is onmisbaar om te kunnen opschalen.”
Zo vertaalde bouwonderneming BAM Infra Staches ontwerp in een uitvoeringsontwerp. Bas de Jong, projectleider BAM: “De balans tussen klimaatmaatregelen en functiebehoud is vaak lastig, ook hier. Door onze ervaring konden we het ontwerp realiseerbaar maken én de doelstellingen bewaken. Omgekeerd doen wij inspiratie op voor hittebestendige stadsinrichting. Daar is vraag naar.”
Demonstraties
“Herkenbaar,” zegt Astrid de Wit, programmamanager klimaatadaptatie bij de provincie Zuid-Holland. “Gemeenten en bedrijven staan aan de lat voor klimaatadaptatie, maar zijn zoekende naar oplossingen. Daarom steunen wij The Green Village. En verbinden we partijen binnen en buiten de overheid voor kennisuitwisseling.” De Wit neemt regelmatig gemeentes mee naar demonstraties op het HittePlein. Na afloop hoort ze vaak: “Er kan veel meer dan we dachten”. De uitwisseling biedt ook inzicht in uitdagingen. In een overleg met de bouwsector kwam bijvoorbeeld belemmerende regelgeving boven tafel. “Dat bespreken wij dan met het ministerie van Binnenlandse Zaken.”
Experimenteren op het HittePlein
Meer vegetatie in steden verlaagt de temperatuur, maar wat verzekert een optimaal ontwerp?
Drones
Afgelopen zomer monitorde een student het Hitteplein voor zijn afstudeerproject, onder meer met warmtebeelden van drones. Temperatuur, luchtvochtigheid, neerslag, alles werd gemeten. Spanjer: “Dit geeft inzicht in het effect van de uitgevoerde maatregelen, waarmee we komen tot nieuwe ontwerpprincipes.” Zo ver is het nog niet. Komende zomer staan nieuwe onderzoekers klaar om effecten te meten ná de transformatie tot koelteplein.
Bruikbare innovaties
De Wit wil na de verbouwing weer komen kijken. “Doordat zoveel partijen meewerken, weet je zeker dat het bruikbare innovaties gaat opleveren. Dat vind ik wel het fijnst aan de TU Delft. Nog voordat iets goed en wel af is, ontstijgt het zijn status van innovatie en wordt het een standaard toepassing.”
