Creatieve oplossingen voor veilige en leefbare deltaregio’s
Goed watermanagement zorgt onder meer voor schoon drinkwater en beperking van wateroverlast. Met name in kwetsbare deltagebieden is waterbeheer vaak een grote uitdaging. In het Delta Futures Lab werken studenten, onderzoekers en partijen uit het veld samen aan oplossingen voor duurzame, leefbare en veilige delta’s. Martine Rutten, die leiding geeft aan het Lab, vertelt waarom samenwerking vaak leidt tot de beste ideeën.
Deltaregio’s zijn gezien hun ligging aan zee en de monding van een rivier kwetsbaar voor overstromingen. Zeker in dichtbevolkte deltagebieden zijn de problemen zichtbaar, zegt Martine Rutten, associate professor Water Management. “Deltagebieden in Bangladesh, Vietnam en Indonesië kampen steeds vaker met wateroverlast. Deels veroorzaakt door klimaatverandering, zoals een stijgende zeespiegel en extremere regenval. Maar ook het oppompen van grondwater zorgt voor problemen, zoals bodemdaling. In Jakarta daalt de bodem zelfs sneller dan dat de zeespiegel stijgt.”
Waterbeheer in Nederland
Niet alleen ver over de grens, maar ook in deltaland Nederland liggen de gevaren op de loer. Grote verschil met veel andere deltaregio’s is alleen dat we hier ons watermanagement goed op orde hebben, zegt Rutten. “We hebben onze systemen voor drinkwater, afvalwater en regenwater centraal ingericht. Daardoor hoeven lokale autoriteiten of inwoners dat niet zelf te regelen. Dat is met name in minder ontwikkelde landen vaak wel het geval. Daarnaast zijn we met de deltawerken goed beschermd tegen hoogwater. Veel landen hebben de kennis of het geld niet in huis voor het goed inrichten van hun waterhuishouding. De vraag is bovendien: waar begin je in een dichtbevolkte stad met miljoenen inwoners?”
Martine Rutten
Samenhang watersystemen
Als onderzoeker vindt Rutten vooral de interactie tussen water en ruimtelijke inrichting interessant. “Wat zijn oplossingen die zorgen voor voldoende water en waterveiligheid en tegelijkertijd bijdragen aan een gezonde en prettige leefomgeving? En hoe realiseer je dit soort oplossingen met alle betrokken partijen? Wat de uitdagingen extra complex maakt, is dat de verschillende watersystemen weer deel uitmaken van een groter systeem. Je hebt te maken met menselijke invloeden, bovenstroomse en benedenstroomse gebieden. Dat samenspel probeer ik te begrijpen en waar mogelijk te verbeteren.”
Onderzoek in Azië
Rutten deed onder meer onderzoek in de Irrawaddy Delta in Myanmar, waar de rivier Rangoon bij de gelijknamige hoofdstad uitmondt in zee. Een van de problemen waar ze daar mee kampen, is bodemdaling, zegt Rutten. “De stad ontwikkelt zich ontzettend snel met als gevolg dat de drinkwatervraag stijgt. Dat drinkwater pompen ze voornamelijk uit de grond. Samen met een masterstudent en onderzoeker van remote sensing heb ik de bodemdaling in kaart gebracht. Daarbij maakten we onder meer gebruik van satellietdata. Ook hebben we gesprekken gevoerd met inwoners over de problemen die ze ervaren en met lokale autoriteiten gesproken over mogelijke oplossingen. Je wilt de lokale kennis benutten en vergroten daar waar het nodig is.”
Delta Futures Lab
Terug in Nederland richtte Rutten in 2018 samen met Jos Timmermans het Delta Futures Lab op, een studentendenktank op het gebied van klimaatadaptatie in deltagebieden. Doel van het lab is om ‘duurzaamheid van verstedelijkende delta's als bronnen van sociale, ecologische en economische welvaart te bevorderen’. Rutten: “Het Lab is een open platform waar we wetenschappelijk onderzoek koppelen aan de beroepspraktijk. Dit moet zorgen voor meer samenwerking tussen disciplines. Aan de TU Delft doen we veel onderzoek naar het duurzaam inrichten van delta’s, maar het lukt nog niet altijd om dat te vertalen naar de praktijk en aansluiting te vinden bij andere disciplines. Andersom hebben wij weer de input van de buitenwereld nodig om te weten welke uitdagingen spelen en ideeën uit te voeren.”
Samenwerking disciplines
Inmiddels zijn partijen uit uiteenlopende sectoren bij het Delta Futures Lab aangesloten, zegt Rutten. “We werken onder meer samen met beleidsmakers, adviesbureaus, het bedrijfsleven, waterschappen en andere kennisinstellingen, zoals de universiteiten van Wageningen en Twente. Vanuit Delft brengen we expertise in op het gebied van Civiele Techniek, Bouwkunde en Bestuurskunde. We werken per thema in werkgroepen, bijvoorbeeld over steden en droogte, de zuidwestelijke delta en grootschalige interventies in de Noordzee. Die groepen worden begeleid door coaches vanuit de praktijk en wetenschap.”
Werkgroepen onderzoek
De afgelopen jaren zijn er vanuit het Delta Futures Lab verschillende onderzoeken in gang gezet. Rutten: “Een groep heeft onderzoek gedaan naar de droogte in Oost-Nederland. Daarbij werkten studenten van meerdere onderzoeksgebieden nauw samen met Waterschap Rijn en IJssel. Elke drie weken kwamen ze bij elkaar om hun bevindingen te delen. Door die uitwisseling van kennis leg je gezamenlijk de puzzel die leidt tot oplossingen. Een van de mogelijkheden waarnaar is gekeken voor het tegengaan van droogte, is het inzetten van een oude bypass van de Rijn. Vanuit de TU Delft hebben we onderzocht of dat technisch hout snijdt. Een logische vervolgstap is dat onderzoekers van Wageningen uitzoeken wat dat betekent voor de inwoners en natuur in het gebied.”
Vrijplaats creatieve ideeën
Volgens Rutten is het Lab vooral een vrijdenkersplek waar veel ruimte is voor creatieve ideeën. “Dat kunnen oplossingen zijn waar nog nooit over is nagedacht, die onrealistisch lijken of die al een keer zijn afgeschoten. Door vanuit verschillende disciplines en invalshoeken naar een probleem te kijken, kom je misschien tot oplossingen die daarvoor niet mogelijk leken. Een mooi voorbeeld vind ik het onderzoek naar de North European Enclosure Dam, een tweedelige dam die de Noordzee van de Atlantische Oceaan moet afsluiten om Europeanen te beschermen tegen stijging van de zeespiegel. Het klinkt als een absurd plan, maar tot nu toe lijkt het niet onhaalbaar. Al blijft het een enorme ingreep die nog veel onderzoek vereist en hopelijk nooit daadwerkelijk nodig zal zijn.”
Meer onderling begrip
Naast het gezamenlijk zoeken naar oplossingen is het Lab ook bedoeld om meer onderling begrip te kweken, benadrukt Rutten. “Zelfs als er wordt samengewerkt, leven partijen vaak nog op hun eigen eilandje. Een probleem wordt in stukjes gehakt en vervolgens doet ieder z’n eigen ding. Maar om tot de beste oplossing te komen, moet je elkaar ook begrijpen. Een techneut moet snappen waarom er vanuit de overheid bepaalde regels gelden. En ecologen en ingenieurs moeten oog hebben voor elkaars belangen op het gebied van natuur en veiligheid. Je hoeft geen expert te worden op andermans vakgebied, maar wel snappen waarom bepaalde dingen wel of niet wenselijk zijn en waar de handelingsruimte zit.”
De grens over
Rutten hoopt de komende jaren met het Delta Futures Lab ook de grens over te gaan. “De afgelopen anderhalf jaar stond vanwege corona de samenwerking met buitenlandse partners op een laag pitje. Nu er weer wat meer mogelijk is, proberen we de internationale samenwerking weer op te pakken. Het lijkt me heel goed en leerzaam om ook in andere deltagebieden, zoals Vietnam en Myanmar, onderzoeksgroepen en -projecten op te starten. Daarbij bundelen we onze kennis uit Nederland met die van lokale universiteiten, inwoners en beleidsmakers. Met interdisciplinaire en internationale samenwerking is er zoveel mogelijk. Het is zonde als we die kansen laten liggen.”