Kijk naar China!
In plaats van naar Google
“Amazon, Apple, Facebook, Google en Microsoft zijn deze week, naar beurswaarde gemeten, de grootste bedrijven ter wereld geworden. Ter referentie: tien jaar geleden waren dat nog vooral grote banken en oliebedrijven. Data zijn op de beurs daadwerkelijk de nieuwe olie. De techreuzen worden in de Amerikaanse pers ook wel ‘The Frightful Five’ genoemd. Angstaanjagend, ja, door hun omvang en onmisbaarheid." – Wouter van Noort, ‘De tech-revolutie groeit helemaal scheef’, NRC Handelsblad, 28 juli 2017.
Is dit niet iets wat Google al doet? Het territorium van deze Grote Vijf zal niet kleiner worden zolang wij als wetenschappers – en onze funders – bij ieder nieuw onderzoeksinitiatief dergelijke vragen blijven stellen
Alan Hanjalic, hoofd van de Multimedia Computing Group aan de TU Delft
Het is irrelevant om je af te vragen of deze vijf techreuzen een technologie al dan niet kunnen ontwikkelen. Want, iets ontwikkelen wat volledig maatschappelijk verantwoord is doen ze toch niet. Kijk alleen maar naar de doorlopende discussies over de privacy van de gebruikers van online services en andere effecten van de Internet technologieën op de maatschappij. Bedrijven denken daar onvoldoende over na, omdat dit niet aan het business model bijdraagt.
Een typisch voorbeeld hiervan is de frictionless sharing technologie die aan de wieg stond van de online sociale netwerken. Naast de overbekende voordelen, zoals het mogelijk maken van vrij toegankelijke en laagdrempelijke platforms voor communicatie, sociale initiatieven en activisme in alle soorten en maten, heeft deze technologie ook sterk bijgedragen aan de toenemende maatschappelijke polarisatie. Het inmiddels veelbesproken filterbubbel en echo chamber effecten. De grip die de Grote Vijf hebben op onze informatievoorziening en daarmee onze data is één ding. Het feit dat grote techbedrijven nieuwe technologieën op de markt brengen zonder na te denken over de gevoelige maatschappelijke invloeden, is mogelijk een veel grotere bedreiging.
Wat in Europa moet gebeuren is dat we juist dezelfde soort technologieën gaan ontwikkelen als de Grote Vijf, maar dan wel met oog op maatschappelijke verantwoording. We hebben namelijk online services, zoals zoekmachines, sociale netwerken en aanbevelingssystemen nodig, die de gebruikers ook maximaal beschermen en de maatschappelijke polarisatie tegengaan. Dit is waar de universiteiten in Europa een substantieel en concurrerend R&D (Research & Development, red.) momentum kunnen en moeten opbouwen. Het ontwikkelen van de technologie die we controleren, begrijpen en accepteren, dus de “technology for the most effective use of mankind” (Moshe Vardi – Communications of the ACM, januari 2017) is de beste manier om de Big Five te overheersen.
De braindrain die steeds meer plaatsvindt richting de Big Five moet daarvoor onder controle gebracht worden. Dit betekent dat we internationaal toptalent sterker tot universitair onderzoek moeten aantrekken, door meer vrijheid en ruimte te bieden in het ontwikkelen van hun onderzoekslijnen. Omvang en type onderzoeksfinanciering zijn hier óók cruciaal: maatschappelijke verantwoording kan alleen voldoende geadresseerd worden als voldoende financiering door de eerste- of tweede geldstroombronnen komt, zonder afhankelijkheid van de bijdragen vanuit industrie. Om meer ruimte hiervoor te creëren, is bij de universiteiten en instanties zoals NWO een mindset change nodig.
Kan dat in de grotendeels conventionele academische wereld? Jazeker. Kijk naar China! Daar hebben ze inmiddels eigen Big Five-alternatieven. En deze innovatieslag komt grotendeels voort uit de opleving van de wetenschappelijke activiteit in de afgelopen tien jaar. Veel onderzoeksgeld wordt met staatsfinanciering op strategische plekken beschikbaar gemaakt, waarmee ze eigen wetenschappelijk toptalent uit andere landen terughalen en stimuleren om nieuw onderzoek op te zetten en hoogwaardige centers of excellence op te bouwen. Als we dit model in Europa adopteren en combineren met de focus op maatschappelijk verantwoord techonderzoek, zie ik een enorme kans voor Europa om de tech-revolutie groei weer recht te zetten.
Tekst: Alan Hanjalic en Marieke Roggeveen | Foto: Mark Prins | september 2017