Gezamenlijke huisvesting kan bijdragen aan vermindering van tekorten aan betaalbare woningen én sociale netwerken versterken. Dat concludeert promovendus Valentina Cortés Urra op basis van onderzoek in Chili. Bewoners weten door samenwerking een woning te krijgen én hun sociale leven te verbeteren. “Dat sociale aspect is de verborgen winst die gezamenlijke huisvesting biedt”, constateert Cortés in haar onderzoek.

In het Zuid-Amerikaanse land zijn gezamenlijke woonvormen een bescheiden percentage van de totale woningvoorraad, maar de belangstelling ervoor van overheid en burgers neemt toe. Dat komt doordat Chili, net als veel andere landen wereldwijd, te kampen heeft met grote woningtekorten. Burgers pakken daarom de uitdaging zelf op. "Er zijn huisvestingssubsidies in Chili, maar er is niet genoeg woningbouw om deze voor te gebruiken," zegt Cortés. "Dat is een van de redenen waarom gezamenlijke huisvesting een aantrekkelijk alternatief zou kunnen zijn voor sommige groepen."

Informele vormen van zelfgeorganiseerde huisvesting

Zelfgeorganiseerde huisvesting bestond zelfs honderd jaar geleden al in Chili, maar was toen uit noodzaak geboren. Voorbeelden van modellen die in Chili onder de verzamelnaam collaboratieve huisvesting’ vallen zijn woningbouwcoöperaties, kleine flatgebouwen en collectieve huisvesting door bewoners. Een van deze modellen, de "Pequeños Condominios" zijn koopappartementen voor 2 tot 12 huishoudens. De meeste zijn een overblijfsel van de zogenaamde "Operación Sitio o Tiza" (Operatie ‘Locatie’ of ‘Krijt’) uit de jaren zestig. In deze tijd van grote verstedelijking gaf krijt op de vloer vaak de woonruimte aan waar nieuwkomers in Santiago de Chile recht op hadden. In de meeste gevallen bouwden bewoners hun huizen zelf, met of zonder hulp van de overheid. Dit waren informele vormen van zelf georganiseerde huisvesting. Deze werden later vaak uitgebreid met woonruimte voor familieleden.
Sinds de dictatuur in de jaren zeventig probeert de overheid informele huisvesting te formaliseren of te vervangen. Voor bewoners betekent dit vaak een verhuizing buiten het stadscentrum. Moderne vormen van zelforganisatie zijn in veel gevallen een reactie hierop. Bewoners willen hun gemeenschap, waar ze soms al generaties lang wonen, niet verliezen en organiseren zich daarom. Tegenwoordig ontstaan zelfgeorganiseerde groepen ook via sociale bewegingen, wooncomités en coöperaties of collectieve huisvesting.

Gemeenschappelijk kenmerk in de Chileense context is dat bewoners samen op één plek wonen, het gebouw samen ontwikkelen en ook gemeenschappelijke ontmoetingsruimtes hebben. Dit kan variëren van een eet- of vergaderzaal tot een groentetuin. Gezamenlijke activiteiten die bewoners opzetten kunnen ver reiken. Zo regelen bewoners soms ook samen de zorg voor ouderen of kinderen in het gebouw.

Slagingskans

Op dit moment zijn in Santiago één door bewoners geleid collectief huisvestingsproject in ontwikkeling, 36 kleine condominiums en zeven coöperatieve huisvestingsprojecten. Deze worden medegefinancierd door de staat. Sommige collectieven schrapen het resterende geld bijvoorbeeld bij elkaar door producten als thee of empanadas te verhandelen, ontdekte Cortés tijdens haar interviews met bewoners. Anderen besparen op de bouwkosten door het land zelf bouwrijp te maken. "Dit soort samenwerking en activiteiten creëert wederzijds vertrouwen, omdat mensen elkaar leren kennen. Ze voelen zich ook gesterkt en hebben het gevoel dat ze bij de projecten horen," zegt Cortés. "Daardoor is de kans kleiner dat de projecten na verloop van tijd sociaal of materieel verslechteren."

Grootschalige project Maestranza

Het gaat niet alleen om kleine projecten, zoals de ‘Pequeños Condominios’. Cortés onderzocht ook het grootschalige project Maestranza, met 424 appartementen. Bewoners kozen en vonden hier de grond en een architectenbureau om er een gebouw op te zetten. Ze ontwierpen het project geheel volgens hun eigen opvattingen en ruimtelijke eisen. Zelfs in een project van deze omvang blijkt het saamhorigheidsgevoel groot. “De meeste ondervraagden geloven dat ze hun portemonnee terugkrijgen als ze die hier kwijtraken. Als dat op straat of in de buurt van hun vorige huis gebeurt, is het zeker verloren. Ook voelen ze zich minder eenzaam."
Dat sociale aspect is de verborgen winst die gezamenlijke huisvesting biedt, constateert ze in haar onderzoek. Het gevoel van onderling vertrouwen en de hoge mate van sociale interacties dragen bij aan een kwaliteit die conventionele woonvormen niet bieden.

Maakt dat gezamenlijke huisvesting een serieus gereedschap om het grote tekort aan betaalbare, hoogwaardige woningen op te lossen? Vooralsnog niet, daarvoor is dit woonmodel nog te kleinschalig. “Voor bepaalde groepen die graag dicht bij elkaar wonen is het een aantrekkelijke optie, maar het is onvoldoende voor oplossing van de grote woningtekorten”, zegt Cortés. “Gezamenlijke huisvesting is vooral een oplossing voor een sociaal tekort in de volkshuisvesting.” 
Reden te meer voor de overheid om te komen met woonprogramma’s, subsidieregelingen en regelgeving voor dit woonmodel en het te promoten, concludeert ze. 

Gepubliceerd: april 2024

Meer informatie

Valentina Cortes Urra doet haar promotieonderzoek over ‘Collaborative Housing in Chile: An Exploration of Opportunities, Barriers, and Long-term Implementation Strategies’ bij de afdeling MBE van de faculteit Bouwkunde.