De ontwerpers en ingenieurs van de toekomst worden opgeleid om antwoorden te vinden op grote maatschappelijke vraagstukken. Maar welke vaardigheden hebben ze daarvoor nodig en in wat voor onderwijs kunnen ze die leren? Nina Bohm onderzocht voor haar proefschrift ‘Educating Uncertainty’ hoe studenten en docenten in challenge-based onderwijs met onzekerheid leren omgaan. 

Leren en studeren, en tegelijkertijd aan de slag met échte, maatschappelijke problemen: dat is 'challenge-based' onderwijs. Leuk en uitdagend natuurlijk, maar met name op duurzaamheidsvraagstukken bestaan er geen pasklare antwoorden. Nina Bohm: “Onzekerheid gaat over de zaken die we niet weten. En dat zijn er nogal wat als het gaat om duurzaamheid. De toekomst is onvoorspelbaar; het politieke landschap kan zo weer veranderen. Technologie blijft zich ontwikkelen en er zitten altijd gaten in onze kennis. Bovendien zijn ook experts het niet altijd eens met elkaar. Want wat krijgt in het ontwerpen van een nieuwe wijk prioriteit: groene daken of zonnepanelen op het dak? Of moet dat dak juist een sociale functie voor de wijk krijgen? Als we aan studenten vragen om een oplossing te formuleren, komen ze dit soort onzekerheden tegen.”

Wat is complex?

Nina is zelf bouwkundige maar heeft ook een achtergrond in wetenschapscommunicatie en ze heeft ervaring met het ontwikkelen van onderwijs. Ze vond het belangrijk om onzekerheid te gaan onderzoeken: “Als het gaat over dit soort transdisciplinair onderwijs, waarbij studenten met vakgebieden en mensen buiten de universiteit aan de slag gaan, gaat het vaak over 'complexe vraagstukken'. Maar waar zit die complexiteit 'm nu precies in? Een belangrijke dimensie van een complex vraagstuk is onzekerheid. En als we willen dat studenten aan het eind van de rit met die onzekerheid om kunnen omgaan, moeten we wel weten hoe we dat onderwijzen.” 

Voor haar proefschrift nam Nina verschillende onderwijstrajecten onder de loep in Delft en Amsterdam. Ze keek bijvoorbeeld naar hoe de universiteit samenwerkt met de gemeente, hoe de vakken er worden gegeven en wat de leerdoelen precies zijn. Ook dook ze diep in het Living Lab, een challenge-based vak in MSc MADE in Amsterdam waar studenten gedurende vier maanden aan een complexe uitdaging werken. Daar onderzocht Nina onzekerheid in 48 opdrachten, deed diepte-interviews met studenten en ontwierp ze samen met docenten nieuwe manieren om studenten te begeleiden in onzekerheid. 

Opdrachten vol onzekerheid

De studenten waarmee Nina sprak werkten aan echte vraagstukken van een opdrachtgever in de metropoolregio van Amsterdam. Bijvoorbeeld over wat te doen met het hout van gekapte bomen uit de stad: kan dat hoogwaardig verwerkt worden zodat er een circulaire markt kan ontstaan? Een andere groep studenten werkte mee aan het verduurzamen van een gevel voor een bouwblok met een mix van koop- en sociale huurwoningen. Door middel van ontwerp hielpen de studenten de bewoners om het met elkaar eens te worden. Nina: “In al deze opdrachten zitten er elementen van onzekerheid. Maar hoe studenten dat in het vak precies ervaren en hoe ze ermee leren omgaan, daar wisten we nog maar weinig van.”

Onzekerheidsvaardigheden

Als we in aanraking komen met die onzekerheden vragen we in eerste instantie vaak om hulp. Nina: “Studenten zoeken dan bijvoorbeeld steun bij elkaar. Of ze vragen hulp van een docent.” Omgaan met onzekerheid doe je niet alleen. Nina ontdekte dat juist docenten daar een belangrijke rol in spelen. “Onzekerheid kan leiden tot gevoelens van frustratie en onbegrip. Docenten moeten hier samen met studenten over praten en op reflecteren.” Daarnaast ontwikkelen studenten hun eigen coping mechanismen om even de zinnen te verzetten als ze vastzitten, zoals een wandeling maken of gaan sporten.  

Het is niet moeilijk om vast te lopen in de complexiteit van een maatschappelijk vraagstuk. Sommige studenten bekruipt dan een gevoel van relativisme: 'heeft het eigenlijk wel zin wat we hier doen?'  De belangrijkste ontwikkeling die Nina zag, was dat studenten een houding ontwikkelen die onzekerheid omarmt: “We zijn als ingenieurs gewend om onzekerheid zo klein mogelijk te maken. Maar onzekerheid is in de transitie naar een duurzame samenleving een gegeven dat niet meer verdwijnt. Dit onderwijs maakt studenten weerbaarder voor die onzekerheid.”

Durven veranderen

“Er moet van alles veranderen in de wereld om de opwarming van de aarde af te remmen,” zegt Nina. “Die transformatie is in de praktijk een voortdurend conflict tussen het oude en het nieuwe, onbekende. Ook in het onderwijs. Greta Thunberg is voor het klimaat gaan schoolstaken, maar ik hoop dat we studenten een reden blijven geven om naar de universiteit te komen. Dat betekent dat we ook als instituut transformatief moeten willen en durven zijn.”

Gepubliceerd: juli 2024

Meer informatie

• Op woensdag 13 november verdedigt Nina Bohm haar proefschrift ‘Educating Uncertainty’.

Headerafbeelding: Markus Spiske, Unsplash