Vanwege de financiële crisis kwam maatschappelijk vastgoed als zwembaden, buurthuizen en bibliotheken veelal leeg te staan. Als antwoord hierop ontstonden in dit soort leegstaande panden bewonersbedrijven, gericht op vergroten van de leefbaarheid in vooral minder welvarende wijken. In haar PhD-onderzoek ‘Ondernemend burgerschap in stedelijke vernieuwing’ constateert Nuha Al Sader:  “Bewonersbedrijven verzorgen veel sociale diensten voor de wijk.” 

Grotere ontwikkelkans moeilijke doelgroepen

Werd stedelijke vernieuwing vroeger vooral van bovenaf door de overheid geïnitieerd, sinds 2012 zijn dit soort grootschalige vernieuwingsprojecten in wijken nagenoeg volledig gestopt. Tegelijkertijd kregen woningcorporaties een andere rol. Met haar onderzoek probeert Nuha beter inzicht te verschaffen in de discoursen over ondernemend burgerschap, de praktijken en de ervaringen van burgers in de context van stedelijke vernieuwing. 
Het onderzoek bestond, naast literatuuronderzoek, vooral uit kwalitatief onderzoek. Nuha: “Ik heb veel interviews gehouden met de kartrekkers van bewonersbedrijven. Wat meteen opviel: hoewel volgens de literatuur over dit onderwerp vooral hoger opgeleide, witte mannen de kar trekken binnen burgerinitiatieven, blijkt dat die groep – hoewel inderdaad vaak hoogopgeleid – in de praktijk heel divers is.” Volgens Nuha is wat er binnen die initiatieven gebeurt minstens zo interessant. “Ze zijn vaak beter in staat een brede doelgroep te bereiken in de wijk. Bovendien zijn ze veel afwisselender qua gender en culturele achtergrond.” Het lijkt er bovendien op dat de impact op de wijk groter is met dit soort burgerinitiatieven dan bij projecten van bijvoorbeeld traditionele welzijnsorganisaties. Tegelijkertijd kun je als overheid niet achterover leunen volgens Nuha. “Dit soort initiatieven ontstaat niet overal vanzelf. Het hangt er heel erg vanaf waartoe mensen in staat zijn. Als de initiatieven er eenmaal zijn, kunnen ze veel toevoegen aan de leefbaarheid in de wijk. En juist mensen die in moeilijke doelgroepen vallen zoals mensen met een beperking of mensen in een uitkeringssituatie, kunnen er aan de slag. Vaak ontwikkelen ze zich verder, soms zelfs richting een baan.”

Weinig beleid

Ondanks dat bewonersbedrijven steeds vaker en in steeds meer steden voorkomen, is er nog weinig beleid vanuit de overheid hierop gericht. Want hoe ga je er als gemeente mee om? Welke omarm je en welke niet? Tijdens haar onderzoek viel het Nuha op dat gemeentes vaak goed zijn in het ondersteunen of (mee)financieren van kleine initiatieven als sociale projecten of geveltuintjes, maar daarbuiten niet. Terwijl juist dit soort langdurige initiatieven behoefte hebben aan een partner. Nuha: “De vraag vanuit de overheid zou dus kunnen zijn hoe ze deze mensen zo goed mogelijk kunnen faciliteren. Zodat ze zich nog meer kunnen richten op de wijk of zodat het wél van de grond komt als inwoners het nog niet helemaal zelf kunnen.” Ook niet onbelangrijk: veel gemeentes zijn bezig met participatie, bijvoorbeeld door bewoners te betrekken bij gemeentelijke plannen en beleid. Je zou veel meer kunnen nadenken over hoe je juist als gemeente beter aansluiting vindt bij plannen en initiatieven van bewoners zelf. Hiermee creëer je meteen een mooie ingang.

Ga partnerschappen aan als gemeente

Eén van de dingen die het lastig maakt, is de balanceer-act die de initiatieven nu noodgedwongen vaak uitvoeren. Nuha: “Aan de ene kant zijn er de sociale doelstellingen die aan de basis liggen. Tegelijkertijd moeten ze zichzelf vaak (deels) financieren omdat de overheid zich er nauwelijks mee bemoeid. Ze zijn dus gedwongen tot het verhuren van ruimtes, horeca en het organiseren van betaalde activiteiten. Voor de initiatieven zelf lastig omdat het gevaar op de loer ligt dat ze té commercieel worden, tegelijkertijd is het werk nooit af omdat ze financieel zelden in zorgeloos vaarwater terechtkomen en er veel tijd gaat zitten in dit soort taken.” Nuha, intussen zelf werkzaam als beleidsadviseur bij de gemeente Venlo, heeft heldere adviezen voor gemeentes die worstelen met dit soort initiatieven “Ga partnerschappen aan met lange termijn gerichte initiatieven. En kijk goed naar je maatschappelijk vastgoed, daar zijn dit soort partijen vaak mee geholpen. Neem ze daarom mee in je beleid als je dat andere invulling geeft of verkoopt. En als laatste: zorg dat duidelijk wordt hoe je als gemeente omgaat met dit soort partijen. Waarom steun je ze wel of niet en onder welke voorwaarden? Nu is nog veel te vaak onduidelijk hoe gemeentes erin staan terwijl beleidsstukken vol lof staan over burgerinitiatieven.”

Gepubliceerd: december 2023

Meer informatie

Nuha Al Sader promoveerde op 9 oktober 2023 op haar proefschrift ‘Entrepreneurial citizenship in urban regeneration’. Het proefschrift kan hier worden gedownload.