“Stadsontwerp heeft grote invloed op het sociale leven van bewoners. Toch denkt meestal maar een beperkte groep mee over de toekomst van hun stad. Ik raakte gefascineerd door de vraag hoe je meer mensen laat meebeslissen,” zegt Dr. Geertje Slingerland van de afdeling Urbanism, faculteit Bouwkunde. Zij onderzocht de veiligheidsbeleving van meiden (12-18 jaar) in Rotterdam Zuid, en hoe we die kunnen verbeteren door beter ontwerp. 

Meiden zijn een lastige doelgroep, zeker voor stadsplanners en beleidsmakers. Gelukkig heeft Geertje de nodige ervaring: “Voor mijn PhD legde ik contact met jongeren in Ierland. Daarna heb ik samengewerkt met Rotterdamse kinderen voor onderzoek naar een actieve leefstijl, en workshops gedaan met meiden van 14 over hun vrijetijdsbesteding.” Begin 2023 sloot ze aan bij een consortium van collega’s van Hogeschool Inholland en Erasmus Universiteit. Samen reageerden ze op een oproep van de organisatie Kennisplaats Leefbare Wijken. Meiden voelen zich onveilig in openbare ruimtes, maar waarom precies? En wat kunnen we eraan doen? De groep werd gekozen om die vragen te onderzoeken.

Straatinterviews door podcasters

De eerste taak was vaststellen welke factoren invloed hebben op de veiligheidsbeleving. Op basis van de literatuur kwam het team op drie categorieën. Ten eerste, omgeving: hoeveel mensen zijn aanwezig, wie zijn dat, wat zijn de zichtlijnen, zie je agenten of camera’s. Ten tweede, maatschappij: gendernormen, discriminatie, berichten in de media. En ten derde, persoonlijk: ken je de omgeving, welke route neem je, gebruik je het OV, heb je een zonnebril, sleutel, of zelfs pepperspray? Het team gebruikte straatinterviews om uit te zoeken wat belangrijk is voor meiden in Rotterdam Zuid. Hiervoor schakelden ze de hulp in van Chicks & the City, een mediaplatform voor en door Rotterdamse meiden die onder andere een podcast produceren. Geertje: “Zij staan dichter bij de doelgroep, en lijken er ook meer op.”

Tijdens de interviews noemden de meiden vooral sociale factoren als belangrijk voor de veiligheidsbeleving. Zo moeten er genoeg mensen in de buurt zijn om toezicht te houden, maar het moet ook weer niet zo druk zijn dat ze het overzicht verliezen. Het liefst begeven de meiden zich in een gemixt publiek, met ouderen, kinderen, vrouwen, en service- of winkelmedewerkers. Ook kwamen tijdens de interviews veel anekdotes naar boven over ongewenst gedrag en seksuele intimidatie, en strategieën om dit te voorkomen. Het raakte Geertje dat ze veel herkende: “Doen alsof je belt als je je onveilig voelt, of een langere route nemen om steegjes te vermijden… ik denk dat alle vrouwen het kennen.”

Collages maken en stickers plakken

Geertjes volgende stap was co-creatie met de meiden, oftewel samen kritisch kijken naar het ontwerp van openbare ruimte. “Ik geloof dat ontwerpmethodes helpen bij het bespreken van abstracte zaken. Ontwerpmethodes zijn vaak visueel, dat maakt ze een begrijpelijke taal.” In besloten setting vroeg ze aan een groep meiden om collages te maken van wat wenselijk is, of juist niet, op openbare plekken. Daarnaast stelde ze dezelfde vraag aan jonge bezoekers van een wintermarkt op Zuidplein, een belangrijk OV-knooppunt en winkelcentrum in Rotterdam Zuid. Daar liet ze de meiden zelf een kaart tekenen van de omgeving en met stickers aangeven waar ze zich wel of juist niet veilig voelden.

De conclusies van het onderzoek staan in het boekje ‘Ruimte voor meiden op Zuid’. Hierin verwoorden de onderzoekers vijf ontwerpprincipes voor een betere veiligheidsbeleving:

1.  Zorg voor multifunctionele openbare ruimtes voor meiden (OV, winkelen, speeltuin, groen)
2. Houd rekening met de culturele achtergrond van meiden
3. Zorg voor toezicht (geen politie, maar ‘normale’ werkende mensen)
4. Zorg voor zichtlijnen, verlichting, en toegankelijkheid
5. Herken en ondersteun strategieën om ongewenst gedrag te voorkomen

Ook noemen ze twee participatieprincipes voor toekomstig onderzoek:

1. Neem ruim de tijd om relaties op te bouwen of aan te haken aan een bestaand netwerk
2. Verplaats je in hun leefwereld, bied ze iets aan voordat je hun hulp vraagt

Steun en afstudeerders welkom

Sinds het afronden van het project zijn er al veel vervolgstappen gezet. Het boekje is aangeboden aan de Rotterdamse concern-directeur van stadsontwikkeling en de gemeenteraad heeft over de uitkomsten gedebatteerd. Geertje ontwierp een poster van de bevindingen van het team, die kwam te hangen op openbare plekken rondom Zuidplein. Ook was er veel media-aandacht voor het onderzoek. Geertje kwam in Trouw en AD, en werd geïnterviewd door lokale omroepen. En nu de volgende stap: “We moeten meiden laten meebeslissen over stadsontwerp! De wethouder heeft zijn steun hiervoor al uitgesproken, maar nu zoeken we de financiering om dat door te zetten.” Ondertussen is de toolkit van haar co-creatiesessie al online beschikbaar voor verder gebruik. “Ben je een masterstudent en wil je op dit onderwerp afstuderen? Je bent zeker welkom.”

Meer informatie

De banner is AI-gegenereerd. Overige afbeeldingen zijn eigendom van Geertje Slingerland.

Het volledige boekje ‘Ruimte voor meiden op Zuid’ is online in te zien.

Dit onderzoek werd geïnitieerd en mogelijk gemaakt door Kenniswerkplaats Leefbare Wijken. Zij hebben zelf een artikel geplaatst over dit onderzoek. 

Chicks & The City verwerkten hun straatinterviews tot een podcast-aflevering, die je kunt luisteren op alle streaming-diensten of op hun website.