Originele schilderijen herontdekt door de kracht van 3D-printen
Wat betekent een kunstwerk als het niet langer in zijn originele vorm, maar als perfecte 3D-replica voor ons staat? Liselore Tissen, promovendus aan de TU Delft en Universiteit Leiden, onderzocht hoe 3D-reproducties de manier veranderen waarop we kunst ervaren. Op 9 oktober verdedigde ze haar proefschrift, waarin zij de relatie tussen origineel, reproductie en de toeschouwer onder de loep neemt.
Met behulp van 3D-printen heeft Tissen beroemde kunstwerken, zoals Het Meisje met de Parel en een half-verbrande Rembrandt, gereproduceerd op een manier die het origineel op microscopisch niveau benadert en nauwelijks van het echte werk te onderscheiden is. “Er bestaat een angst dat 3D-reproducties de rol van musea en originele kunstwerken bedreigen,” zegt Tissen. “Maar mijn onderzoek toont aan dat kunst veel meer is dan het materiaal alleen. Paradoxaal genoeg kan een reproductie juist de waarde van het origineel benadrukken of zelfs versterken.”
Tissen onderzocht onder andere de functie van kunstwerken in hun oorspronkelijke context. Zo ontdekte ze dat een vijftiende-eeuws kruisigingstafereel uit de collectie van Museum Catharijneconvent, waarvan de achtergrond ooit goud was maar nu blauw overschilderd is, beter tot zijn recht zou komen in zijn oorspronkelijke gouden uitvoering. “Het bladgoud speelde een cruciale rol in de middeleeuwen, want het was een verwijzing naar god. De interactie van het goud met het flikkerende kaarslicht laat bepaalde details, zoals het bloed van Christus dat veel matter geschilderd is, veel sterker naar voren komen,” legt Tissen uit. “Dankzij 3D-printtechnologie kunnen we nu niet alleen tonen hoe het kunstwerk ooit was, zonder het origineel ingrijpend te hoeven restaureren, maar kan het ook in de oorspronkelijke context, een kerk in dit geval, worden getoond zonder dat het originele materiaal daarvoor verloren hoeft te gaan.”
Liselore Tissen
Het verleden herbeleven
De mogelijkheden van 3D-technologie zijn eindeloos, aldus Tissen. “We hebben bijvoorbeeld Het Meisje met de Parel gereconstrueerd zoals ze eruitzag toen het schilderij net voltooid was,” vertelt ze. “We konden details zoals wimpers, rode wangetjes en een groen gordijn in de achtergrond nauwkeurig terugbrengen, dankzij de grote hoeveelheid beschikbare data die we onder andere dankzij masterstudenten van de TU Delft hebben verkregen.”
De gereconstrueerde versie van Het Meisje met de Parel werd aan museumbezoekers getoond om een discussie te starten: wat is eigenlijk "origineel" als een 3D-replica mogelijk dichter bij de oorspronkelijke intentie van de kunstenaar komt dan het huidige schilderij? En wat doet het met je beleving als je een beroemd werk in een andere vorm ziet? Tissen onderzocht deze vragen door bezoekersreacties vast te leggen. Ze ontdekte dat 3D-prints, wanneer ze op de juiste manier worden ingezet om aspecten van het origineel uit te lichten die vanwege het fragiele materiaal niet zichtbaar zijn, door mensen enorm worden gewaardeerd, juist omdat ze deze ook fysiek kunnen aanraken.
Kunst voor iedereen toegankelijk
Daarnaast onderzocht Tissen hoe 3D-reproducties museale uitleg kunnen vervangen of aanvullen. Bij het werk van Theo van Doesburg in Museum De Lakenhal verving ze bijvoorbeeld tekstuele uitleg grotendeels door visuele reproducties die belangrijke details en breuken in de verf inzoomen. “Ik ben geen fan van lange teksten bij kunstwerken,” zegt ze. “Met reproducties kun je de informatie veel toegankelijker maken door direct in beeld te brengen wat belangrijk is.”
Uiteindelijk hoopt Tissen dat haar werk bijdraagt aan de democratisering van kunst. “Kunst wordt nog te vaak gezien als iets elitairs,” legt ze uit. “Mijn doel is juist om te begrijpen wat “gewone” bezoekers, mensen zonder voorkennis, denken en voelen bij kunst. Ik wil kunst toegankelijk maken voor iedereen, ook voor mensen die normaal niet naar een museum zouden gaan.”
Met haar onderzoek laat Tissen zien dat nieuwe technologieën allesbehalve een bedreiging vormen voor het authentieke karakter van kunst, maar juist ook een nieuwe dimensie kunnen toevoegen. 3D-reproducties hebben de kracht om kunst opnieuw betekenis te geven, ons te laten reflecteren op wat echt of origineel is, en kunst toegankelijk te maken voor een breder publiek .
In haar promotieonderzoek combineerden Tissen technologisch onderzoek met de sociale wetenschap. Iets wat ze andere onderzoekers van harte aanbeveelt: “Ik hoop dat dit mensen inspireert om buiten hun vakgebied samenwerkingen te zoeken en vooral het menselijke aspect meer te integreren. Dan wordt niet alleen onderzoek leuker, maar ook beter en efficiënter doordat we beter begrijpen wat mensen willen en daar dus direct iets mee kunnen.”
