Hoe kan Bouwkunde bijdragen aan een gloednieuwe hoofdstad
Op het eiland Borneo, in de Indonesische provincie Oost-Kalimantan, loopt een bijzonder project. De heuvels, vorig jaar nog grotendeels bedekt door eucalyptusplantages, zijn een wirwar van wegen, bouwplaatsen, pijpleidingen, stroomkabels… Dit gebied, in totaal zo groot als Zuid-Holland, wordt de nieuwe hoofdstad van Indonesië: Nusantara. Professor Steffen Nijhuis (Urbanism) bezocht het gebied als onderdeel van een delegatie van de universiteiten Leiden-Delft-Erasmus (LDE). Hij bekeek hoe LDE, en specifiek Bouwkunde, kan bijdragen aan dit project.
De term ‘Nusantara’ is verweven met de geschiedenis van Indonesië. Van de oorspronkelijke betekenis, de ‘buitenste eilanden’ van Javaanse koningen, ontpopte de term zich in recente jaren als een algemene naam voor Indonesië en zelfs een leus voor nationale eenheid. Een gepaste naam dus voor dit ambitieuze plan. Met een ambitieuze planning: 17 augustus 2024 moet de officiële opening plaatsvinden! Maar volgens Steffen is hierna nog genoeg te doen voor LDE: “Het bouwen gaat nog decennia door, en in die rustigere fase hoop ik dat onze kennis van pas komt.”
Wat viel je op tijdens je bezoek?
“We bezochten de stad in aanbouw en spraken met functionarissen en projectleiders. Het zijn allemaal experts binnen hun vakgebied, maar veel van hen staan op relatief jonge leeftijd voor enorme opgaven: bijvoorbeeld, hoe leg je compleet nieuwe infrastructuur aan én bescherm je tegelijkertijd de natuur? Ook spraken we met vooraanstaande wetenschappers. Ik was erg onder de indruk van hun kennis over ecologie en watersensitief ontwerp. Maar ik miste soms het langetermijn- en interdisciplinaire denken: het zoeken van connecties tussen wetenschap, techniek, en ontwerp.”
Prof.dr.ing. Steffen Nijhuis
“Daarnaast bezocht ik nabijgelegen reservaten van regenwoud en mangrovebos. Daar ontmoette ik lokale experts en gemeenschappen die werken aan bescherming en herstel van de biodiversiteit. Dankzij hen blijven de reservaten functioneren als viskraamkamer, kustbeschermer, bron van materialen en voedsel, en toeristentrekker. Ik zag dolfijnen rondzwemmen en neusapen in de bomen. Deze groepen hebben ons veel te leren! Bijvoorbeeld over circulariteit, ecologisch beheer, en natuurlijke bescherming tegen erosie, overstroming, en droogte.”
Hoe kan LDE bijdragen aan Nusantara?
Deze vraag stel ik ook aan professor Wim van den Doel, decaan van LDE. Hij legt uit: “LDE wil wereldwijde impact, en de overheid van Indonesië biedt ons hier een uitgelezen kans. De bouw van Nusantara is in feite in een enorme living lab om het concept ‘forest city’ te testen: een duurzame stad in evenwicht met een tropisch ecosysteem, iets wat nog nooit is geprobeerd.” Zowel Wim als Steffen benoemen dat de drie universiteiten elk kunnen bijdragen vanuit hun specialiteiten. “Leiden zit in de wereldtop qua ecologisch en antropologisch onderzoek, Erasmus in bedrijfs- en bestuurskunde, en Delft in technologie en ontwerp.”
Volgens Steffen moet LDE zich richten op: “het opleiden van ambtenaren en professionals, het opzetten van gezamenlijke onderzoeksprojecten, en het uitwisselen van studenten.” Wim bevestigt: “Het LDE start een consortium met 5 Indonesische universiteiten, gefinancierd door de Indonesische overheid. Ik verwacht dat de eerste onderzoekers binnenkort starten. Ook begint op 1 september 2024 de eerste LDE-minor over Nusantara in Jakarta, en daarnaast werken we aan een jaarlijkse ‘thesis lab’. Beide zijn toegankelijk voor zowel Nederlandse als Indonesische studenten.” Steffen verwacht dat komend jaar al de eerste BK-afstudeerprojecten starten in en naar Nusantara.
En hoe kan specifiek Bouwkunde bijdragen?
Steffen: “Ik denk dat wij als faculteit veel te bieden hebben tijdens de ontwikkeling van Nusantara. Onze studenten en onderzoekers zijn getraind in planning en ontwerp door de schalen heen: zowel woning – wijk – stad – regio als soort – gebied – systeem. Bovendien bieden wij expertise binnen toekomstbestendige ontwikkeling, natuur-inclusief bouwen, watermanagement, sociale inclusie, duurzame energie, gebiedsontwikkeling, landschapsarchitectuur, stedenbouw, en architectuur.”
“Ik voorzie dat BK kan helpen bij het opleiden van Indonesische studenten, ambtenaren, en professionals; dat onze onderzoekers gezamenlijke projecten starten met Indonesische collega’s; en dat experts uit beide landen een adviesorgaan vormen. Dat orgaan zou zich bijvoorbeeld inzetten om de financiering vanuit de Indonesische overheid te sturen richting duurzame, inclusieve, en ecologisch verantwoorde stedelijke ontwikkeling.”
Waarom is samenwerken zo belangrijk?
“Om duurzame ontwikkeling te stimuleren en problemen te voorkomen. Ik zag een voorbeeld dat me erg raakte: een snelweg over een beboste helling, dichtbij de kust. Een barrière voor zowel mensen als ecosystemen, die nu ook nog eens verzakt én regelmatig overstroomt. Door integraal en contextueel te denken kan je zulke situaties voorkomen. Ik voorzie een soortgelijk risico met de eucalyptusplantages in Nusantara. Als die allemaal worden gekapt, dan ontstaan problemen zoals gronderosie. Het is beter om de plantages geleidelijk om te vormen door inheemse bomen te planten alvorens de eucalyptus te kappen.”
“Tegelijkertijd moeten wij goed opletten en leren van lokale partners, bijvoorbeeld in kennisoverdracht en projectvorstellen. Bouwen in Indonesië brengt uitdagingen waar wij niet altijd op rekenen. Luchtvochtigheid en warmte zijn daar een grote prioriteit. Wij kunnen op dat vlak veel leren van lokale traditionele architectuur en stedenbouw, die is over de eeuwen ontwikkeld op precies zulke uitdagingen.”
Meer informatie
Alle afbeeldingen zijn gemaakt door en eigendom van Steffen Nijhuis.
Lees meer over de samenwerking tussen LDE en de Indonesische overheid op de website van LDE.