Het landschap als vertrekpunt voor duurzame verstedelijking
Duurzame verstedelijking, klimaatadaptatie en biodiversiteit vragen om een ontwerpaanpak die het landschap als uitgangspunt nemen. Dat is in het kort waar de nieuwe hoogleraar Steffen Nijhuis zich op richt binnen de leeropdracht Landscape-based Urbanism. “Het landschap biedt structuur, ecologische samenhang en variatie, maar is ook flexibel en multifunctioneel.” In een interview licht Steffen zijn onderzoek en ambitie verder toe.
Ontwerpen vanuit het landschap
Onze omgeving is het resultaat van de jarenlange interactie van de mens met het natuurlijke landschap. In feite draait het voor Steffen Nijhuis altijd om een op landschap gebaseerde, regionale aanpak waarbij er vanuit een systeemperspectief naar het gebied wordt gekeken én met de mensen wordt samengewerkt. Dus grote schaal én hyperlokaal. “Het natuurlijke landschap wordt gevormd door het reliëf, water, bodem, geologische ondergrond, klimaat en de daarmee samenhangende ecosystemen. Daarnaast wil je weten wat de geschiedenis is van menselijk ingrijpen en welke gevolgen dat heeft. Die combinatie heeft het landschap door de tijd heen gevormd.” Als dat in kaart is gebracht wordt ontwerpenderwijs een strategie uitgewerkt met een langetermijnperspectief. Dat kan een regionaal landschapspark zijn om verstedelijking in goed banen te leiden, of een alternatief stedenbouwkundige ontwerp voor een nieuwe megastad. “Alle stappen van analyse tot de eerste schep in de grond moeten bijdragen aan grotere doelen als duurzaamheid, biodiversiteit en een klimaatadaptief stedelijk landschap.”
Gelijkwaardig aan tafel
“Het genereren van kennis en oplossingen is een co-creatief ontwerpproces waarbij alle betrokkenen en hun interactie een cruciale rol spelen. Het is nodig om het landschappelijke systeem waarin je aan de slag gaat te snappen.” aldus Steffen. “Lokale bewoners zoals agrariërs hebben vaak meer specifieke kennis over hun directe omgeving dan wij als onderzoekers. Wij brengen op onze beurt weer systeemkennis over het landschap mee en zien de samenhang, met kaarten en tekeningen op tafel.” Door zaken concreet en ruimtelijk te maken neemt het begrip toe én ontstaat er een basis waarop je op een gelijkwaardige manier tot aan duurzame oplossingen komt. “Dat heeft wel een lange adem nodig. In Gelderland was ik bijvoorbeeld betrokken bij een project over buitenplaatslandschappen. Daarbij werden we eerst gezien als ‘die experts die het ons komen vertellen’. Toen ze bemerkten dat er vanuit onze kant oprechte interesse was en dat we iets te brengen hadden, ging dat over in een dialoog en vervolgens in gelijkwaardigheid aan tafel zitten. De taal die je spreekt en of je een gemeenschappelijke deler kunt vinden, zijn daarbij essentieel. De grondeigenaren en boeren waarmee we samenwerkten waren enorm bij het landschap betrokken, ze houden er echt van. Tegelijkertijd verdienen ze er hun geld mee. Door samen te ontwerpen konden we oplossingen vinden voor duurzame ruimtelijke ontwikkeling én de financiële kant voor bijvoorbeeld de betrokken boeren op orde houden.” Dergelijke mechanismen spelen niet alleen een rol bij projecten in Nederland maar ook ver daarbuiten, weet Nijhuis uit ervaring.
Landschap verbindt mensen, schalen, sectoren en oplossingen.
Landschap verbindt
Landschapsbewust werken botst regelmatig met de huidige praktijk van ruimtelijke ontwikkeling. Er wordt vaak gekeken met een blik vanuit maar één sector en gewerkt met standaard oplossingen. Het gevolg is niet alleen dat we overal het zelfde soort oplossingen zien, maar vooral ook dat er allerlei problemen door ontstaan. Steffen: “Een heel eenvoudig voorbeeld: water stroomt altijd naar de laagste plekken. Toch wordt daar geen rekening mee gehouden omdat mensen vooral vanuit hun eigen probleem kijken: ‘Er is daar ruimte dus kunnen we bouwen’. Hoewel op die manier een specifiek probleem wordt opgelost, bijvoorbeeld het woningtekort, komt er een ander probleem voor terug zoals wateroverlast omdat het water zich daar verzamelt.”
Of het nu om Nederland gaat of de snel verstedelijkende delta in China, de watersystemen zijn erop ingericht dat het water zo snel mogelijk wordt afgevoerd. Nu we door klimaatverandering steeds heftigere regenbuien hebben en er meer rivierwater uit het achterland komt, ontstaan er aan het einde van het waterafvoersysteem problemen met overstromingen, terwijl hier vaak de steden liggen. En tijdens drogere periodes is er een tekort aan water omdat alles zo snel wordt afgevoerd.
Historische ingrepen spelen daarbij een rol, de ruilverkaveling in Nederland is een goed voorbeeld.
Nijhuis: “In verstedelijkende gebieden, in Nederland maar ook over de grenzen, zijn we bezig de landschappelijke logica in te zetten. Met als gevolg: de steden worden veiliger en leefbaar, de biodiversiteit neemt toe, de context-specifieke geschiedenis blijft zichtbaar en het levert een aantrekkelijk landschap op waar mensen graag wonen, werken en recreëren.” Dat kan alleen als dwars door alle schalen heen gewerkt wordt. En als allerlei sectoren zoals stedelijke ontwikkeling, watermanagement, natuurbeheer en landbouw met elkaar in samenhang worden bekeken. “Landschap verbindt mensen, schalen, sectoren en oplossingen.”
Vijf elementen voor impact
Op de vraag hoe zijn aanpak in de praktijk vorm gaat krijgen, is Steffen duidelijk. “Impact maken, met wetenschap in de praktijk het verschil maken, is belangrijk. We mogen groot denken”. Steffen definieert vijf elementen om dat voor elkaar te krijgen. Het ontwikkelen van praktijk gerelateerde methodes voor kennisontwikkeling, strategie en ontwerp is belangrijk. Daarbij hebben digitale technologie als GIS en AI grote potentie. Het investeren in toekomstige generaties onderzoekers en praktijkmensen is een belangrijk middel om het gedachtengoed van Landscape-based Urbanism verder te brengen. Daarnaast wil Steffen erop inzetten om de relatie tussen academie en praktijk in zijn onderzoek te versterken. Samenwerken met overheden en bedrijven is daarbij essentieel. En als laatste wil Steffen werken aan het opzetten van een kenniscentrum waarbij Delft de vraagbaak voor de hele wereld wordt voor op het landschap gebaseerde duurzame stedelijke ontwikkeling. “Het zou mooi zijn als we hier in Delft worden geraadpleegd hoe je dat het beste doet.”
Meer informatie
- Steffen Nijhuis is hoofd van de sectie Landscape Architecture van de afdeling Urbanism bij de faculteit Bouwkunde.
- Bekijk de hooglerarenpagina van prof.dr.ing. Steffen Nijhuis.
- Kijk hier de intreerede 'Landschapslogica' van Steffen Nijhuis terug.