Wat is design in het tijdperk van data?

Hoe verhouden architecten en stedenbouwkundigen zich tot de uitdagingen en mogelijkheden in een samenleving die steeds meer om data draait? Als hoogleraar Theory of Architecture and Digital Culture aan de TU Delft wil hij de datageletterdheid van studenten en professionals vergroten. “We staan op het punt een nieuwe fase van een continu proces in te gaan”. Op 28 oktober houdt hij zijn intreerede.

“Architectuur is een nogal romantisch vakgebied”, aldus Vrachliotis. “We houden van pen en papier en van onze fysieke modellen, en we willen de wereld mooier maken”. Maar ontwerpers kregen in de loop van de tijd te maken met verschillende technologische ontwikkelingen. Sommigen hadden moeite met deze veranderingen. Anderen maakten er gretig gebruik van of droegen zelfs bij aan de ontwikkeling van nieuwe werkwijzen, zoals het maken van computermodellen van de gebouwde omgeving. Inmiddels biedt kunstmatige intelligentie, op basis van beschikbaarheid en verwerking van grote datasets, nieuwe mogelijkheden voor het ervaren en ontwerpen van de interacties tussen ruimte, mensen en verschillende elementen die de gebouwde omgeving vormen. Ontwerpers moeten zich daarin pragmatisch opstellen, stelt hij. “Hoe kunnen ze nadenken over en gebruikmaken van deze technologische mogelijkheden, mede gezien de toenemende vraag naar sociaal rechtvaardige en duurzame concepten?”

De heruitvinding van optimisme

Mainstream discussies over nieuwe technologische ontwikkelingen als kunstmatige intelligentie gaan vaak vooral over de negatieve aspecten. Dat maakt het lastig om er onbevooroordeeld naar te kijken. “Natuurlijk moeten we kritisch blijven kijken naar nieuwe technologieën”, stelt Vrachliotis, “maar volgens mij zouden juist designers een optimistische grondhouding moeten hebben, of die misschien opnieuw moeten uitvinden. Deze faculteit met zijn traditie van nieuwsgierigheid en praktische ontwerpen is daar de uitgelezen plek voor.” Een van de manieren om dat te bewerkstelligen is volgens hem door gebouwen te zien als intermediairs tussen technologie, burgers en omgeving. “Hoe kunnen we opnieuw nadenken over bouwconcepten in het data-tijdperk, en hoe kunnen we data inzetten op gebouwschaal en toch basiswaarden als privacy behouden? Hoe geven we een nieuwe invulling aan het concept toegankelijkheid en hoe herwaarderen we de behoefte aan bepaalde functionele binnenruimten in de komende decennia? Wat is een relatief gezonde en veilige omgeving bij extreme weersomstandigheden? Dat zijn fundamentele vragen waarover ik graag discussie zou zien.”

Designdata-geletterdheid

Dat betekent dat designers goed op de hoogte moeten zijn van ontwikkelingen in computertechnologie en datawetenschap. “De architect moet zich als generalist een nieuwe design-geletterdheid eigen maken. Het draait allemaal om de samenwerking tussen mensen en intelligente apparaten, zodat ze beter kunnen ontwerpen, of het nou gaat om duurzame toepassing van materialen, de manier waarop we omgaan met de gevolgen van klimaatverandering of het voorkomen van ongewenste sociale effecten van ruimtelijke ordening. Met kunstmatige intelligentie zijn dergelijke verbanden op een hanteerbare manier te leggen. Zo kunnen we gebruikmaken van grote datasets om inzicht te krijgen in allerlei verschillende aspecten van de gebouwde omgeving.”

Het is dan ook geen verrassing dat onderwijs op het gebied van datageletterdheid voor designstudenten hoog op de agenda van Vrachliotis staat. “De huidige generatie beweegt zich behendig in de digitale wereld. Studenten zijn er waarschijnlijk meer in thuis dan hun docenten. Maar ze moeten in de goede richting worden gewezen en uit hun comfortzone stappen.” Zo zijn er voor een student die bijvoorbeeld een opdracht krijgt om een stadsplein te ontwerpen allerlei datasets beschikbaar in het publieke domein, van demografische cijfers tot mobiliteitsonderzoeken. “Of hij of zij kan beschikken over modellen voor bijvoorbeeld gezondheidseffecten of klimaatadaptatie.” Er zijn al digitale versies van gebouwen, steden en infrastructuur beschikbaar, vertelt Vrachliotis. “Er is momenteel zoveel gaande. Kijk bijvoorbeeld naar de ontwikkeling van de 3D BAG open dataset hier binnen deze faculteit, met bouwmodellen in de Urban Data Science-groep, of naar de ontwikkeling van een digitale replica van het Nederlandse elektriciteitsnet aan deze universiteit”. De TU Delft heeft ook een Open Science Programma en verschillende Ai-labs. “Het barst overal van de data. Waarom zou je daar geen gebruik van maken”?

New Open

De vraag hoe open data optimaal kunnen worden ingezet is de kern van het flagship-programma van de faculteit, ‘the New Open’, waar Vrachliotis de leiding over heeft. “Voor ontwerpers heeft het woord ‘open’ natuurlijk talloze betekenissen. Het staat voor fysieke toegankelijkheid en publieke ruimte, en daarnaast voor transparantie en sociale inclusiviteit. Maar het staat ook voor een lege ruimte, de mogelijkheid om te creëren”. Een architectuurtekening kan inmiddels ook data zijn, zo stelt hij. “Dat is toch visuele informatie die kan worden verwerkt en geanalyseerd? Datasets uit de ontwerppraktijk kunnen ook input zijn voor machinelearning. Het principe van het effectieve hergebruik van resources geldt namelijk ook voor data”.

Tegenwoordig verzamelen natuurlijk ook telefoons, auto’s en huizen continu data. “Op telefoons bevinden zich enorme hoeveelheden data die kunnen worden ingezet voor algemeen nut”. De datadichtheid gaat alleen nog maar toenemen, en al die ongebruikte informatie kan naar de mening van Vrachliotis ontwerpers goed van pas komen. “Onderzoeken hoe ze dat voor elkaar kunnen krijgen, nadenken over technologische en institutionele voorwaarden, en de betrokkenheid van verschillende stakeholders: daar draait het om in dit programma.” Hij wijst erop dat het rapport Grenzen aan de groei precies vijftig jaar geleden werd gepubliceerd. “Dat was puur gebaseerd op cijfers. Een halve eeuw geleden zetten data dus al het denken en de bewustwording op het gebied van duurzaamheid in gang. We staan op het punt een nieuwe fase van een continu proces in te gaan”.

Meer informatie

• De oratie van professor Georg Vrachliotis vindt plaats op vrijdag 28 oktober.
• Meer informatie over Georg Vrachliotis is te vinden op zijn hoogleraarpagina.
• Lees meer over het flagship project 'The New Open'.
• Op 27 oktober gaat het ‘flagship’-programma The New Open officieel van start. 
• Lees meer over het rapport van de Club van Rome ‘Grenzen aan de groei’.