De rol van het hofje voor de ontwerpopgave van de 21-ste eeuw

Hofjes vormen volgens onderzoeker Willemijn Wilms Floet een uitgelezen kans om woongebieden te voorzien van geborgenheid, rust en groen. In haar open access publicatie ‘Oases in de stad, het hofje als architectonisch idee’ vertelt zij over de duurzame ontwerpprincipes en de ontwikkeling van hofjes, welke zegeningen zij huisvesten, en waarom gebiedsontwikkelaars ook in de 21e eeuw hier nog hun voordeel mee kunnen doen. Want, stelt Wilms Floet: “Iedere tijd verdient zijn eigen hofje.”

Stadsdiamantjes

De zoektocht naar hofjes van liefdadigheid in de oude Hollandse steden, hofjes die vaak letterlijk verscholen liggen als kleine onontgonnen stadsdiamantjes, is een fascinerende manier om kennis te maken met zes eeuwen architectuur in combinatie met een sociaal-culturele missie. Die tocht voert vaak naar de achterkant van de oude stad, weg van de bekende pleinen, de monumentale kerken en andere historische, stedelijke symbolen. Telkens als een onopvallend deurtje meegeeft en toegang verschaft tot een hofje ervaart de bezoeker tegelijkertijd verbazing – ‘was dit hier altijd al?’, verwarring – ‘mag ik hier zijn?’ en verwondering – ‘wat een oase!’. Er zijn weinig plekken in steden waar het contrast tussen binnen- en buitenwereld zo goed is vormgegeven. Bewoners van de hofjes ervaren het al sinds de veertiende eeuw.

Duurzame kwaliteiten van het hofje

De opmerkelijke vitaliteit van deze bouwtypologie roept de vraag op of de kwaliteiten van het hofje een rol kunnen spelen in de ontwerpopgaven van de eenentwintigste eeuw. Daarvoor kijkt Wilms Floet naar voorbeelden van hoven in de Nederlandse twintigste-eeuwse massawoningbouw-architectuur die onder meer zijn beïnvloed door het hofje van liefdadigheid. Ze legt vervolgens de relatie met vergelijkbare buitenlandse hoven. Dit vormt een opmaat voor het verbinden van de duurzame kwaliteiten van het hofje met internationale toekomstige ontwerpvraagstukken voor de stedelijke leefomgeving.

Speciale architectuur, groot aanpassingsvermogen

De vitaliteit van het hofje als ‘oase in de stad’ komt voort uit het grote aanpassingsvermogen van dit bouwtype in ruimtelijke zin en het vermogen in te spelen op een maatschappelijke agenda. Het hofje laat zich in allerlei situaties binnen het bouwblok invoegen, maar is altijd als zodanig te herkennen. Het blijft steeds een architectonische eenheid van gerepeteerde huisjes rondom een gemeenschappelijke tuin en een besloten woonomgeving met de expressie van collectiviteit.