Nieuwe hoogleraar Delta Urbanism: “Rol van ontwerp verdient meer aandacht bij waterveiligheid in delta’s”
Al vele decennia staat Nederland in de wereld bekend als een van de topkennislanden als het gaat om waterveiligheid en ruimtelijke ordening. “Onze aanpak van het verbinden en het in samenhang bekijken van beide thema’s werd overal geprezen. Toch lijkt het dat we in Nederland de afgelopen jaren deze verbinding zijn kwijtgeraakt; de traditie van sturing in ruimtelijke ordening op centraal niveau is losgelaten,” vertelt Chris Zevenbergen die sinds februari is aangesteld als (deeltijd) hoogleraar Delta Urbanism aan de Faculteit Bouwkunde.
“Waar eerst de Nederlandse delta onze proeftuin was, is nu ook de focus veel globaler geworden. Zijn we toe aan een fundamentele vernieuwing van de rol van ontwerp in onze waterveiligheidsopgave? Wat kunnen we leren van ervaringen elders? Deze vragen zijn essentieel om goed onderbouwde en gedragen plannen te maken zodat we ons tijdig kunnen voorbereiden op de toekomst.”
Bruggen bouwen en samenwerking
Zevenbergen heeft als opdracht om het ‘deltadesign’ te herintroduceren, en daarmee ook een betere verbinding te leggen tussen de waterveiligheidsopgave en de ruimtelijke ordening. Naast dit hoogleraarschap heeft Zevenbergen ook de leerstoel Flood Resilience bij de afdeling Coastal and Urban Risk and Resilience van IHE Delft, en is hij verbonden aan CiTG, sectie Waterbouwkunde. Juist deze positie geeft hem de gelegenheid bruggen te bouwen en de samenwerking in waterveiligheid op civiel en ruimtelijk ontwerp te verstevigen.
Chris Zevenbergen
Globale veld
Zevenbergen vind je ook vaak over de grens. Zo geeft hij gastcolleges aan twee universiteiten in China en is lid van de Delta Alliance, een internationaal kennis- en netwerkorganisatie met als missie het verbeteren van de veerkracht van de werelddelta’s. “Momenteel ben ik projectdirecteur van DeltaCAP. Dit is een door de Nederlandse overheid gefinancierd programma voor de ondersteuning van de capaciteitsontwikkeling die nodig is voor de uitvoering van het Bangladesh Deltaplan 2100.
Al meer dan 25 jaar begeef ik mij op internationaal niveau in allerlei projecten en onderzoeken waar watergevoelige stedelijke ontwerpen en stedelijk overstromingsrisicobeheer op de agenda staan. Met toenemende druk door bevolkingsgroei, industrialisatie en een veranderend klimaat is het belangrijker dan ooit dat waardevolle maar kwetsbare delta’s hun veerkracht vergroten tegen veranderende omstandigheden.
Overal ligt een enorme opgave om snel te veranderen en te verduurzamen. Op veel plekken in het buitenland gaat dat sneller dan hier. In Nederland zijn de systemen aan het dateren en aan vernieuwing toe. We zijn nu minder flexibel en adaptief dan delta’s elders. Een grote onderhoudsbeurt hier is ook een kans.”
Herintrede van het ruimtelijk ontwerp
”De afgelopen tijd voer ik veel gesprekken. Ik proef sterk de behoefte om deltadesign een nieuwe impuls te geven, maar ook de mogelijkheid om dit methodologisch nog krachtiger en van deze tijd te maken. De ruimtelijke ordeningstraditie met nota’s en een eigen ministerie is in het afgelopen decennia losgelaten. Het gevolg daarvan is dat niet alleen de kracht van het ruimtelijk ontwerp op de achtergrond is komen te staan, maar ook het effect daarvan in de waterveiligheidsopgave is afgenomen.
De rol van het ruimtelijk ontwerp in Delta Urbanism heeft meerdere dimensies. Het gaat om het identificeren (en creëren) van scenario’s voor duurzame en veilige delta’s, en om het verbinden en draagvlak voor de weg daar naartoe. Maar ook om het agenderen en verleiden (van de politiek) nodig om het proces van verandering te versnellen en op te schalen. Heel belangrijk dus om het gezicht van Delta Urbanism naar buiten en naar binnen te versterken.
Je ziet een golfbeweging in de rol van het ontwerp. Tussen 1990 en 2010 stond het ontwerp als exploratief proces meer centraal, het visualiseren van een toekomst die er nog niet is. Er waren in die periode volop ontwerpateliers. Veerkracht en een risicobenadering vanuit verschillende ruimtelijke schaalniveaus werden belangrijk thema’s. Maar ook de wetenschappelijke, civieltechnische onderbouwing daarvan. Hoe vergrootten we veerkracht? Wat als systemen zouden falen? En hoe zat dat op lokaal niveau?”
Interbellum
“Die meervoudige en sturende rol is niet meer. Niet voor niets verscheen vorige week de oproep vanuit het vakgebied om een minister van Ruimte in het nieuwe kabinet. Het lijkt alsof we nu in een interbellum zijn beland. We delen het gevoel dat er een urgentie is. Dit gevoel van urgentie is in de afgelopen jaren alleen maar sterker geworden. Ook de notie dat zich een toekomst voltrekt die vraagt om systeemveranderingen. We voelen ook aan dat er juist nu kansen liggen om waterveiligheid aan andere sectoren als woningbouw, landbouw en energie te koppelen. Niet alleen in Nederland maar in iedere delta. De sprongen die we moeten maken, worden veel groter en dat vraagt om veel voorbereiding en een lange aanloop en dus om tijdig te beginnen.”
Anticiperen met elkaar
Hoewel de urgentie van het waterveiligheidsvraagstuk en de noodzaak om tempo te maken blijft, is Zevenbergen positief en optimistisch over de Nederlandse aanpak. ”We hebben een Deltaprogramma met een unieke aanpak waarin deltawerken niet alleen gezien worden als constructies van beton, ijzer en staal, maar ook als een institutioneel deltawerk, waarbij verschillende bestuurslagen en andere belanghebbenden worden betrokken. Denk aan het Rijk, gemeente, waterschappen, burgers. En daarmee hebben we een ijzersterke positie om te anticiperen op snel veranderende omstandigheden in onze sterk verstedelijkte delta. En ook staan de gerenommeerde instituten zoals de TU Delft en andere universiteiten relatief dicht bij elkaar. Het is een waanzinnig netwerk en waanzinnige capaciteit waarmee we de krachten bundelen. Elke delta in de wereld heeft zijn specifieke, lokale kernmerken. Maar er is ook veel wat we van elkaar kunnen leren in internationaal verband. Het belang van collectieve ontwikkeling van kennis over de inrichting van delta’s neemt alleen maar toe.”
Ambities
“Ik zou het mooi vinden als het mij lukt om het onderwijs en het onderzoek dat in de onderzoeksgroep Delta Urbanism de afgelopen jaren is ontwikkeld een impuls te geven richting deltadesign als internationaal discours. Vandaar ook de start van het Journal for Delta Urbanism. In de onderzoeksgroep ligt de focus op interdisciplinair ontwerp met een juiste balans tussen enerzijds creativiteit en anderzijds de verankering van de wetenschappelijke onderbouwing in het nationale beleid en internationale onderzoeksveld.
Voor mijzelf zou ik graag dit programma langs twee trajecten in parallel willen opzetten met een grote betrokkenheid van eindgebruikers. Een traject voor de Nederlandse delta en een voor een zeer dynamische delta als bijvoorbeeld de Gangesdelta.
Ik kijk er erg naar uit om samen te werken met de medewerkers van de afdeling Stedenbouw en om de onderzoeksgroep Delta Urbanism verder te versterken. Delta Urbanism is ook een schakel tussen de faculteit Architectuur, TBM en Civiele Techiek met al een langlopende samenwerking in het interfacultaire onderzoeksinitiatief Delta Infrastructure and Mobility en het Delta Futures LAB in verschillende onderwijs en onderzoeksprojecten. Dit wil ik graag samen, landelijk en globaal, met een Delftse signatuur verder brengen.”