Hollandse Meesters zien, aanraken en vastleggen
Een afbeelding van een schilderij op een scherm of poster lijkt vaak wel op het schilderij, maar komt qua uiterlijk toch niet in de buurt van het echte werk. Schilders zoals Rembrandt en Vermeer schilderden heel bewust variaties in kleur, hoogte en transparantie om hun afbeeldingen nog levensechter te laten lijken.
Wanneer je voor een schilderij staat, ontdek je dat het in werkelijkheid een driedimensionaal ‘landschap’ van verf is, met allerlei variaties in kleur, hoogte, glans en transparantie. Onderzoeker Willemijn Elkhuizen heeft een integrale aanpak ontwikkeld voor het reproduceren van de hele verschijningsvorm van een schilderij, gebruikmakend van 3D-scannen, digitale beeldbewerking en 3D-printen. Ze promoveert op vrijdag 4 oktober op dit onderwerp aan de TU Delft.
Een exact lijkende kopie
Het onderzoek van Elkhuizen behelst de reproductie van de kleur, topografie en in het bijzonder de glansvariatie van het oppervlak. De doelstelling was om een uiterlijk te creëren dat qua perceptie overeenkomt met het origineel, gebruikmakend van hoge resolutie 3D scannen en 3D printen. ‘We hebben vijf casestudies uitgevoerd, met verschillende wereldberoemde schilderijen, waaronder werken van Vincent van Gogh, Rembrandt van Rijn en Johannes Vermeer’, zegt Elkhuizen.
Aanraken mag/moet
Diverse toepassingen van de reproducties zijn bekeken, waaronder de mogelijkheid om reconstructies te maken. Deze reproducties en reconstructies zijn inmiddels te zien geweest in diverse exposities, waaronder de tentoonstelling Rembrandt? De zaak Saul en David, in het Mauritshuis (2015). Maar ook buiten het museum trokken de reproducties de aandacht. Zo mochten bezoekers van Lowlands in 2015 met hun vingers aan een Rembrandt zitten: https://newscientist.nl/nieuws/bevoel-een-rembrandt/. De reproducties bieden onder andere kinderen en slechtzienden de kans om kunst op een nieuwe manier te ervaren en erover te leren: door de kunstwerken aan te mogen raken. Het maakt kunst dus ‘democratischer’, zonder afbreuk te doen aan het origineel.
3D scan van Meisje met de Parel
Als onderdeel van het project Het Meisje in de Schijnwerper, geïnitieerd door het Mauritshuis, zijn twee 3D-scans gemaakt op verschillende resolutie, van Meisje met de Parel, van Johannes Vermeer. Deze scans waren onderdeel van een casestudie waarin drie 3D-scantechnieken met elkaar zijn vergeleken, en hun geschiktheid voor het meten en visualiseren van de driedimensionale oppervlaktestructuur van een schilderij is onderzocht. ‘We hebben nu een 3D-scan gemaakt van het volledige schilderij Meisje met de Parel met de hoogste resolutie ooit; dit zijn nulmetingen waar we op kunnen voortbouwen voor verder onderzoek.’
Dichter bij het origineel
Doordat het oppervlak met zeer fijne details is gemeten voor het maken van reproducties, kwam ook een andere potentiële toepassing in beeld, namelijk het documenteren en monitoren van schilderijen voor conserveringsdoeleinden. Daarnaast ontstaan ook mogelijkheden om bijvoorbeeld missende delen te reconstrueren of om te laten zien hoe het schilderij er oorspronkelijk uit heeft gezien. Het werk van Elkhuizen heeft in het algemeen geleid tot een beter begrip van de visueel haalbare kwaliteit met 3D-scan en -printtechnieken voor het reproduceren van materiaaluitstraling, waarmee ontwerpers in andere velden ook hun voordeel kunnen doen.
Dit onderzoek werd gefinancierd door Océ Technologies B.V. Het is uitgevoerd in samenwerking met het Mauritshuis, Rijksmuseum en Kröller-Müller Museum.
De volgende grote uitdaging
Als onderdeel van het restauratieonderzoek Operatie Nachtwacht, geïnitieerd door het Rijksmuseum, zal de 3D scan techniek volgend jaar ook gebruikt worden om de Nachtwacht van Rembrandt van Rijn vast te leggen. ‘We zijn van plan de hoogteverschillen van het gehele schilderij minutieus vast te leggen’ aldus Elkhuizen. Hiermee zullen onderzoekers kunnen voortbouwen op het onderzoek naar de toepassingen van deze techniek voor documentatie en monitoring van schilderijen, in de context van een restauratie.
Expositie
Aan de promotie van Willemijn Elkhuizen op 4 oktober is een expositie gekoppeld waar de reproducties, gemaakt in het kader van haar onderzoek, te zien zullen zijn. De expositie is te bezichtigen vanaf 11:30 – 18:00, in de foyer van de Aula, TU Delft.
Op dezelfde dag vind ook de afscheidsrede van prof. Jo Geraedts plaats (tevens haar promotor). ’s Middags is de expositie gecombineerd met het werk van de gehele onderzoeksgroep van prof. Geraedts.
Meer informatie
- Promotie Willemijn Elkhuizen
- Afscheidsrede prof. Jo Geraedts
- Profielpagina Willemijn Elkhuizen
- <link io onderzoek research-labs foundational-labs>Onderzoekspagina – 3D reproductie van schilderijen
- Interview met BNR Techniektour over onderzoek (2019)
- Lezing over onderzoek bij Universiteit van Nederland
