NWO-Spinozapremie voor Delftse Bionano-wetenschapper Marileen Dogterom

Marileen Dogterom, hoogleraar bionanoscience aan de TU Delft, heeft de NWO-Spinozapremie ontvangen; de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. Dogterom doet onderzoek naar het krachtenspel in levende cellen en leidt een consortium dat een volledig kunstmatige cel wil bouwen. Dat werk helpt wetenschappers te begrijpen hoe basale celprocessen werken - en ook wat er misgaat bij bepaalde aandoeningen. Dogterom is een van de vier onderzoekers, die ieder 2,5 miljoen euro ontvangen voor wetenschappelijk onderzoek. Minister Ingrid van Engelshoven reikte de prijs op 12 september uit in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag.

Naast prof. dr. Dogterom ontvingen ook prof. dr. Anna Akhmanova (hoogleraar cellulaire dynamica, Universiteit Utrecht), prof. dr. Carsten de Dreu (hoogleraar sociale en organisatiepsychologie, Universiteit Leiden) en prof. dr. John van der Oost (hoogleraar microbiologie, Wageningen University & Research) de NWO-Spinozapremie 2018.

Cytoskelet
Prof. dr. A.M. (Marileen) Dogterom (1967) leidt het Bionanoscience Department van het Kavli Institute of Nanoscience van de TU Delft. Ze verwierf wereldfaam met haar experimentele onderzoek naar het krachtenspel in het cytoskelet. Het cytoskelet is een soort moleculair ‘geraamte’ dat de cellen van gist, planten, dieren en mensen hun vorm en stevigheid geeft. Ook speelt het een onmisbare rol bij celdeling. Als eerste wist Dogterom de krachten te meten die de microscopisch kleine buisjes van dat cytoskelet uitoefenen tijdens celdeling. Die kennis helpt te begrijpen hoe gezonde cellen functioneren – en daarmee ook wat er op moleculair niveau misgaat bij aandoeningen zoals kanker. Dat biedt aanknopingspunten voor behandelingen, maar ook voor synthetische biologie: het bouwen van functionele kunstmatige cellen uit moleculaire bouwstenen. 

‘Optisch pincet’
Al vroeg in haar carrière publiceerde Dogterom baanbrekende studies in bekende wetenschappelijke tijdschriften – en zij doet dat nog steeds. Ze tilde haar vakgebied naar een hoger plan, zowel in Nederland als internationaal. Ze deed dat aanvankelijk bij FOM-instituut AMOLF en daarna bij de universiteiten van Leiden en Delft. Ook leverde ze belangrijke bijdragen aan de ontwikkeling van biofysische technieken. Een voorbeeld daarvan is het ‘optisch pincet’: een lasertechniek waarmee je de krachten kunt meten die individuele moleculen genereren.

Kunstmatige cel
Dogterom is een van de belangrijkste gezichten van de biofysica in Nederland. Ze is de drijvende kracht achter het nationale consortium BaSyC (Building a Synthetic Cell). BaSyC wil de basale fysisch-chemische processen van het leven beter begrijpen door ‘bottom-up’ een kunstmatige cel te bouwen. BaSyC bestaat uit zes onderzoeksinstituten en werkt met een NWO-Zwaartekrachtsubsidie van 19 miljoen euro.

Samenwerking
Sinds 2016 is Dogterom tevens ‘Medical Delta’-hoogleraar. Het ‘Medical Delta’-programma is een samenwerking tussen diverse onderzoeksinstituten in Delft, Leiden en Rotterdam; het is ingesteld om een brug te slaan tussen wetenschap en medische praktijk.
Ook internationaal werkt Dogterom in een groot en vooraanstaand netwerk, onder meer met collega’s van Stanford, Harvard en het Max Planck Instituut. In 2013 is ze verkozen tot lid van EMBO, de belangrijkste Europese organisatie van levenswetenschappers. In datzelfde jaar kreeg ze een prestigieuze Synergy Grant van de European Research Council (ERC), samen met haar mede-Spinozalaureaat Anna Akhmanova. 

Inspiratie en vernieuwing
Dogterom staat bekend als een warme persoonlijkheid die zich met hart en ziel inzet voor haar studenten en collega’s. Ze werkt graag mee aan cursussen en zomerscholen en startte een discussienetwerk voor jonge onderzoekers in de Nederlands biofysica. Ook in het wetenschapsbeleid laat Dogterom haar stem horen. Zo is ze lid van het bestuur van de KNAW, schreef ze mee aan het visiepaper ‘Chemistry & Physics, Fundamental for our Future’ en was ze betrokken bij de ontwikkeling van de Nationale Wetenschapsagenda.
Dogterom geeft daarnaast graag lezingen voor scholieren en docenten. Ze werkte mee aan de vernieuwing van het natuurkundeonderwijs op de middelbare school. Ook geeft ze regelmatig interviews voor nationale media. Ze was te zien in populaire evenementen zoals De Wereld Leert Door, de Nationale Wetenschapsquiz en de Avond van Wetenschap & Maatschappij.

Trots
Rector Magnificus en Voorzitter van het Delftse College van Bestuur Tim van der Hagen is ontzettend trots dat Marileen Dogterom de eervolle Spinozaprijs ontvangt. ‘Marileen is een zeer inspirerende collega, verricht uitmuntend onderzoek in de bionanowetenschap en behoort tot de internationale top in haar vakgebied. Ook zet ze zich onuitputtelijk in voor studenten, promovendi en andere collega’s. Deze hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap is een fantastische erkenning en helpt haar om dit mooie werk voort te zetten.’

Over de NWO-Spinozapremie
Sinds 1995 reikt NWO de Spinozapremie jaarlijks uit aan maximaal vier wetenschappers die tot de internationale top van hun vakgebied behoren. De feestelijke uitreiking van de Spinozapremies vindt plaats op woensdag 12 september in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Tijdens de uitreiking vertellen de Spinozalaureaten wat hun onderzoek inhoudt en waar ze de premie voor willen inzetten.

Meer informatie
Persbericht NWO
NWO-Interview met Spinozalaureaat Marileen Dogterom
Persbericht TU Delft ‘Nederlandse onderzoekers gaan samen bouwen aan kunstmatige cel’
BASYC consortium
Dogterom Lab TU Delft
TU Delft Portraits of Science, Marileen Dogterom

Bron: NWO, Bram Saeys

Contact
Prof. dr. Marileen Dogterom (hoofd afdeling BioNanoscience TU Delft), M.Dogterom@tudelft.nl, +31 (0)6 22584522