Wie bepaalt wat de erfgoedwaarde van een buurt is? Als het aan Lidwine Spoormans ligt niet alleen erfgoeddeskundigen, maar ook iedereen die er woont, werkt of onderneemt. Spoormans onderzocht voor haar proefschrift woningen uit de periode 1965-1985 met de vraag: wat is hier waardevol aan? "Hierover verschillen de meningen. Bewoners, bezoekers, gemeentes en architecten, ieder heeft er een andere kijk op”

"We denken bij erfgoed vaak aan beschermd erfgoed zoals monumenten. Maar ik denk dat álles wat we geërfd hebben een bepaalde waarde heeft”, zegt Lidwine Spoormans.” Voor haar proefschrift Everyday Heritage: Identifying attributes of 1965-1985 residential neighbourhoods by involved stakeholders onderzocht ze Nederlandse woningen uit 1965-1985. "Dat we nu de waarde ervan misschien nog niet zien is onze eigen beperking." Voor haar proefschrift wilde Spoormans weten welke attributen uit de woningen waardevol zijn en voor wie. Want als we niet weten wat er van waarde is aan die buurten, dreigen ze te verschralen of verdwijnen: "Er verandert de komende jaren ontzettend veel in de gebouwde ruimte. Verduurzaming zorgt dat woningen veranderen. Verdichting en klimaatadaptatie zetten extra druk op de jaren '70 en '80 wijken, waardoor we dan misschien ook de typerende elementen verliezen." Maar over waar de waarde in zit kun je natuurlijk twisten. Spoormans: "Architectuurhistorici kijken traditioneel vaak naar esthetische en historische kwaliteiten: of iets oud is, uniek of intact. Maar ik wilde een brede groep belanghebbende laten meepraten en hen vragen: wat vind jij nou belangrijk?" 

Leefbaarheid en variatie

Voor haar proefschrift koos Spoormans twee casestudies uit: de wijken Almere Haven en Amsterdam Zuidoost. Die wijken zijn behoorlijk representatief en bevatten veel typische jaren '70 en '80 kenmerken, zoals hofjes, veel schuine daken en nissen. Voor het onderzoek kregen bewoners, ondernemers, en mensen van de gemeente en woningbouwcorporaties varianten van open vragen die neerkwamen op: "wat vind jij waardevol?" Ze kregen daar bijvoorbeeld een foto van een huis of straat bij te zien. Spoormans: "Mensen konden helemaal zelf bedenken waar ze op letten. Daardoor kwam er een grote variatie aan attributen naar voren, tastbare en niet-tastbare. Mensen noemden dingen die typisch bij die bouwperiode horen, zoals het gebruik van bakstenen en de wijkenstructuur met hofjes, ook wel de 'nieuwe truttigheid' genoemd. Maar ook de mix van eengezinswoningen en appartementen, koop en huur en woningen en winkels wordt erg gewaardeerd". Daarnaast kwamen er ook meer generieke kenmerken naar voren die de bouwperiode overstijgen: "Veel groen in de wijk vinden mensen fijn, maar dat is waarschijnlijk niet uniek voor die periode. Ook sociale verbanden en evenementen zoals buurtfeesten worden genoemd. En veel bewoners waarderen dat hun huis 'van hunzelf' is. Een eigen plek waar persoonlijke herinneringen liggen is dus ook belangrijk voor mensen. Bij dit soort attributen overlapt erfgoedwaarde met woonkwaliteit in meer algemene zin."

Emancipatie van erfgoed

Met haar proefschrift probeert Spoormans een brug te slaan tussen beschermd erfgoed en 'gewoon' erfgoed: "Volgend jaar komt de Omgevingswet eraan. Dan moeten overheden in een Omgevingsvisie aangeven wat de belangrijkste opgaven en kwaliteiten zijn. En dat moet je dus niet alleen weten van oude wijken en monumenten maar van álle gebieden. Daarbij is participatie een vereiste. Ik wil met dit onderzoek een voorzet geven om onbevooroordeeld naar alledaags erfgoed te gaan kijken. In plaats van steeds te streven naar nieuwer en zogenaamd beter, is het belangrijk om goed te kijken naar wat we al hebben en wat de kwaliteiten zijn. Zeker in het kader van duurzaamheid en circulariteit: de meest duurzame optie is vaak om iets niet te hoeven slopen en herbouwen, maar gewoon te laten staan. Maar ook voor de emancipatie is het belangrijk: veel professionals kijken een beetje neer op de jaren '70 en '80 bouwstijl, maar 30% van Nederland is gebouwd in die periode. En veel mensen wonen en werken graag in deze buurten." 

Gepubliceerd: december 2023

Meer informatie

Op 13 december verdedigt Lidwine Spoormans haar proefschrift ‘Everyday Heritage: Identifying attributes of 1965-1985 residential neighbourhoods by involved stakeholders’. Het proefschrift is hier te downloaden.