‘Wij willen laten zien hoe het moet en hoe het kan’

Slimme kademuren, de bouw van Europa’s grootste groene waterstoffabriek, een pijpleiding voor waterstof naar het Duitse Ruhrgebied, de eerste binnenvaartschepen die varen op groene stroom, een digital twin van de hele haven, een digitale routerplanner voor de containerscheepvaart. Het is slechts een greep in de vele initiatieven die worden opgezet. Binnen het Havenbedrijf lopen momenteel meer dan 50 projecten op het gebied van de energietransitie, en nog eens 30 rondom digitalisering.

Het past bij de omvang van wat Castelein het ‘havenindustrieel complex’ noemt. “We bieden direct en indirect werkgelegenheid aan 565 duizend mensen en zijn goed voor 8,2 procent van het bruto nationaal product, 63 miljard euro.” Het Havenbedrijf is goed voor 13 procent van de nationale C02-uitstoot en heeft daarmee een ‘significante footprint’.

Voorloper

Vanwege de omvang speelt de Rotterdamse haven een centrale rol in de nationale energietransitie. “Van het doel om in 2030 55 procent minder broeikasgassen uit te stoten, kan 35 procent hier bewerkstelligd worden”, zegt Castelein. “We kunnen heel veel impact maken.” Maar hoe leid je een complex dat traditioneel gezien voor 50 procent drijft op fossiele energiebronnen naar een klimaatneutrale toekomst, met behoud van de huidige, economische positie?

Rotterdam loopt voorop. “Dit is een nergens ter wereld eerder vertoonde transitie”, zegt Castelein. “Hiervoor zijn heel veel partijen nodig, inclusief kennispartners zoals de TU Delft, maar ook publieke en private partijen. Verder speelt regelgeving een grote rol en moeten we oog houden voor het concurrentievermogen. Niemand weet hoe de blauwdruk eruit ziet.”

Vergroenen en digitaliseren gaan hand in hand

Het Havenbedrijf probeert de energietransitie op vier grote thema’s door te voeren: toename van de efficiëntie van de bestaande industrie en het aanleggen van infrastructuur voor de transitie, de productie en het gebruik van hernieuwbare energie zoals groene stroom en waterstof, het circulair maken van alle productieprocessen en ten slotte het CO2-neutraal maken van alle vervoersbewegingen die via de haven lopen.

Dit gaat hand in hand met digitalisering. Een slimme routeplanner kan ervoor zorgen dat schepen sneller kunnen aanmeren. De digital twin van de haven draagt hieraan ook bij: niet alleen maakt dit autonoom varen mogelijk, ook helpt het wachttijden te verminderen en de aanleg-, laad- en vertrektijden te optimaliseren.

Maritiem innovatie-ecosysteem

“We moeten op heel veel borden tegelijk schaken”, vat Castelein het samen. “Er is niet één silver bullet. Het zijn allemaal incrementele stappen.” De digitalisering van de haven, inclusief logistieke keten en infrastructuur is een ‘vele jaren overstijgend project’. “Daar ben je nooit mee klaar, als het überhaupt af komt. Maar het is ontzettend spannend en leuk om hiermee bezig te zijn.”

Wat is de rol van het Havenbedrijf hierin? “Wij pakken de rol op waarvan wij denken dat die nodig is om het verschil te maken”, zegt Castelein. Zo stimuleert en faciliteert het Havenbedrijf een maritiem innovatie-ecosysteem: in het Innovation Dock op de RDM Campus zijn tientallen startups gevestigd. Met PortXL heeft het havenbedrijf een eigen innovatieprogramma, waarbij veelbelovende maritieme startups van over de hele wereld naar Rotterdam worden gehaald om daar verder te groeien.

300 miljoen

Bij elk initiatief kijkt het Havenbedrijf naar wat nodig is. “Voor het elektrificeren van binnenvaartschepen heb je andere partners nodig dan wanneer je een waterstofcorridor naar Noordrijn-Westfalen ontwikkelt. We kijken continu: wat zijn de grote trajecten op het gebied van verslimming en verduurzaming van de verschillende ketens en hoe kunnen wij het verschil maken.”

Het Havenbedrijf investeert zelf ook fors om al deze activiteiten mogelijk te maken, zo’n driehonderd miljoen euro per jaar.

Tempo wetgever blijft achter

Het is geen gemakkelijk proces, benadrukt de havenbaas. De haven is over vele decennia efficiënt ingericht, maar niet altijd duurzaam. “Verduurzaming impliceert disruptie. Het is altijd ongemakkelijk, want partijen moeten in groter verband gaan denken.” Een fabriek die teveel warmte uitstoot moet ‘over zijn eigen waardeketen heenkijken’ om hiervoor een duurzame oplossing te bedenken en gaan samenwerken met een andere partij. “Dat is per definitie niet gemakkelijk.”

Daarnaast zet de regelgeving een rem op innovatie. De opslag van CO2, hergebruik van afvalstoffen, het bijmengen van duurzame brandstoffen, de inzet van drones: “Wij merken dat de bedrijven die hiermee bezig zijn heel hard willen, maar dat het wetgevend kader achterblijft.”

Adel verplicht

Niettemin blijft Castelein optimistisch. “We hebben de mensen, middelen, kennis en infrastructuur. We zijn het aan onze stand verplicht om te laten zien hoe het moet en hoe het kan. We hebben hele ambitieuze plannen, en veel concrete projecten. Dat geeft vertrouwen dat het gaat lukken.”

Mét behoud van de leidende positie die de Rotterdamse haven nu heeft en mét behoud van werkgelegenheid. Door de toenemende digitalisering zullen banen verdwijnen, maar er zullen ook nieuwe bijkomen, verwacht Castelein. Personeel kan zich omscholen om bijvoorbeeld om drones te besturen. “De realiteit van de afgelopen dertig jaar is dat ondanks alle automatisering er in het havengebied alleen maar meer banen zijn gecreëerd.”

Baggeren

Tegelijkertijd blijft ook veel bij het oude. Het Havenbedrijf ontwikkelt zich aan de achterkant weliswaar tot een techbedrijf, maar aan de aard van de werkzaamheden verandert niet veel. “Of je nu op basis van historische verwachtingen het besluit neemt om de haven uit te diepen of dat de slimme kademuren een seintje geven: je zult nog steeds moeten baggeren.”